Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sit enim idem caecus, debilis. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Age sane, inquam. Duo Reges: constructio interrete. Nam ante Aristippus, et ille melius. Sed quamvis comis in amicis tuendis fuerit, tamen, si haec vera sunt-nihil enim affirmo-, non satis acutus fuit.
Non igitur bene. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas?
Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. De vacuitate doloris eadem sententia erit. Ratio quidem vestra sic cogit. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Si longus, levis dictata sunt. Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate.
Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Duo enim genera quae erant, fecit tria. Quae contraria sunt his, malane? Sed hoc sane concedamus. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Nulla erit controversia.
Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere?
Immo istud quidem, inquam, quo loco quidque, nisi iniquum postulo, arbitratu meo. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Tamen a proposito, inquam, aberramus. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Pollicetur certe. Nihil enim hoc differt. Iam enim adesse poterit. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea;
Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Quo tandem modo? Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Quo invento omnis ab eo quasi capite de summo bono et malo disputatio ducitur. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando;
Memini me adesse P. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Cur post Tarentum ad Archytam?
Quis negat? Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. At coluit ipse amicitias. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quid de Pythagora? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi;
Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Bonum valitudo: miser morbus. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret.
An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Sed tamen intellego quid velit. Sed ad rem redeamus; Ea possunt paria non esse. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Summus dolor plures dies manere non potest?
Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Itaque in rebus minime obscuris non multus est apud eos disserendi labor. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Sed haec omittamus; Quo modo autem philosophus loquitur? Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet.
Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest.
Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Ille incendat? Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quae duo sunt, unum facit. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc?
Praeclare, inquit, facis, cum et eorum memoriam tenes, quorum uterque tibi testamento liberos suos commendavit, et puerum diligis.
Sed nimis multa. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?
Dici enim nihil potest verius. Satisne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi?
Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; An tu me de L. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Quod quidem iam fit etiam in Academia.
Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Ac tamen hic mallet non dolere. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.
Completur enim et ex eo genere vitae, quod virtute fruitur, et ex iis rebus, quae sunt secundum naturam neque sunt in nostra potestate.
At enim hic etiam dolore. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Sed ego in hoc resisto; Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo;
Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant. Nescio quo modo praetervolavit oratio. Memini vero, inquam; Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Omnis enim est natura diligens sui.
Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Sint ista Graecorum; At hoc in eo M. Qui est in parvis malis.
Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Eaedem res maneant alio modo. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Ea possunt paria non esse. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit.
Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera.
Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est?
Atqui reperiemus asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem non timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: Mihi sex menses satis sunt vitae, septimum Orco spondeo.
Quorum altera prosunt, nocent altera. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Pauca mutat vel plura sane; Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Velut ego nunc moveor. Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi?
Nam quid possumus facere melius? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Sit sane ista voluptas. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Tu quidem reddes; Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Falli igitur possumus. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L.
Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quid censes in Latino fore? Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest.
Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Sit enim idem caecus, debilis.
Quare istam quoque aggredere tractatam praesertim et ab aliis et a te ipso saepe, ut tibi deesse non possit oratio.
Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest.
Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Primum divisit ineleganter; Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? In schola desinis. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Proclivi currit oratio. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat.
Cur post Tarentum ad Archytam? Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus.
Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Polycratem Samium felicem appellabant.
Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest.
Nos cum te, M.
Me igitur ipsum ames oportet, non mea, si veri amici futuri sumus. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Que Manilium, ab iisque M. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Collatio igitur ista te nihil iuvat.
Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Peccata paria. An haec ab eo non dicuntur?
Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Nunc vides, quid faciat. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Sed ad rem redeamus; Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Quae cum dixisset, finem ille. Ut aliquid scire se gaudeant?
Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Dici enim nihil potest verius. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Rhetorice igitur, inquam, nos mavis quam dialectice disputare?
An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Ea possunt paria non esse. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum.
Quorum altera prosunt, nocent altera. Dat enim intervalla et relaxat. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Quare attende, quaeso. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit;
Minime vero, inquit ille, consentit. Confecta res esset. Idne consensisse de Calatino plurimas gentis arbitramur, primarium populi fuisse, quod praestantissimus fuisset in conficiendis voluptatibus? Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. Pudebit te, inquam, illius tabulae, quam Cleanthes sane commode verbis depingere solebat. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Falli igitur possumus.
Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Sed haec nihil sane ad rem; Confecta res esset. Quare conare, quaeso. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit?
In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar?
Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Sed ego in hoc resisto; At, si voluptas esset bonum, desideraret.
Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Beatus sibi videtur esse moriens. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?
Ex quo intellegi debet homini id esse in bonis ultimum, secundum naturam vivere, quod ita interpretemur: vivere ex hominis natura undique perfecta et nihil requirente.
Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Satis est ad hoc responsum. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Quae cum essent dicta, discessimus. Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum.
Tria genera bonorum; Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Nam de isto magna dissensio est. Dicimus aliquem hilare vivere;
Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Quid, quod res alia tota est? Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Sed ille, ut dixi, vitiose.
Quonam, inquit, modo? Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Et ego: Piso, inquam, si est quisquam, qui acute in causis videre soleat quae res agatur. Immo videri fortasse. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur.
De quibus cupio scire quid sentias. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Quid, cum fictas fabulas, e quibus utilitas nulla elici potest, cum voluptate legimus? Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Falli igitur possumus. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Idemne, quod iucunde? Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; Et quod est munus, quod opus sapientiae? At, si voluptas esset bonum, desideraret.
Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Ille incendat? Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Nam de isto magna dissensio est.
Verum hoc idem saepe faciamus. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Sed fortuna fortis; Nam diligi et carum esse iucundum est propterea, quia tutiorem vitam et voluptatem pleniorem efficit. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit.
Sed nonne merninisti licere mihi ista probare, quae sunt a te dicta? Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Minime vero istorum quidem, inquit.
Odium autem et invidiam facile vitabis. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Ego vero isti, inquam, permitto. Comprehensum, quod cognitum non habet? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Murenam te accusante defenderem. Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Sit enim idem caecus, debilis. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Si id dicis, vicimus.
Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui.
Omnesque eae sunt genere quattuor, partibus plures, aegritudo, formido, libido, quamque Stoici communi nomine corporis et animi ¾donÆn appellant, ego malo laetitiam appellare, quasi gestientis animi elationem voluptariam.
Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingenii humani significat ad unam hanc rem natum hominem, ut frueretur voluptatibus.
Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Scrupulum, inquam, abeunti; Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Utilitatis causa amicitia est quaesita.
Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Sed haec omittamus; Quae ista amicitia est?
Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis?
Tamen a proposito, inquam, aberramus. Id mihi magnum videtur. Non risu potius quam oratione eiciendum? Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate.
Tamen a proposito, inquam, aberramus. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Vide igitur ne non debeas verbis nostris uti, sententiis tuis. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile.
Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Itaque ad tempus ad Pisonem omnes. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. At certe gravius. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. At, si voluptas esset bonum, desideraret.
Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Restatis igitur vos; Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Quare ad ea primum, si videtur; Erat enim Polemonis.
Nemo enim est, qui aliter dixerit quin omnium naturarum simile esset id, ad quod omnia referrentur, quod est ultimum rerum appetendarum.
Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar?
Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Eam stabilem appellas. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Quamquam id quidem licebit iis existimare, qui legerint. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Reguli reiciendam;
Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Quae ista amicitia est? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit?
Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Summae mihi videtur inscitiae.
Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis.
Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Sin aliud quid voles, postea. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius.
Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Tum mihi Piso: Quid ergo? Que Manilium, ab iisque M. Peccata paria. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Beatum, inquit. Ne vitationem quidem doloris ipsam per se quisquam in rebus expetendis putavit, nisi etiam evitare posset. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat;
Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Quo tandem modo? Itaque contra est, ac dicitis; Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Hunc vos beatum; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur.
Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Ego vero isti, inquam, permitto. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Aufidio, praetorio, erudito homine, oculis capto, saepe audiebam, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moveri diceret. Itaque his sapiens semper vacabit. Num quid tale Democritus?
Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent.
Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes civitatis, P. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Graece donan, Latine voluptatem vocant. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt.
Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit.
Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Ratio quidem vestra sic cogit. Venit ad extremum; Conferam avum tuum Drusum cum C.
Sed quot homines, tot sententiae; Sed quod proximum fuit non vidit. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Idem adhuc; Quonam modo? Materiam vero rerum et copiam apud hos exilem, apud illos uberrimam reperiemus. At eum nihili facit; Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Sed haec nihil sane ad rem;
Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser.
Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium.
Sed nimis multa. At enim hic etiam dolore. Nihilo magis. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Sedulo, inquam, faciam. Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret.
Ut id aliis narrare gestiant? Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Videsne quam sit magna dissensio? In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Eadem nunc mea adversum te oratio est.
Ad eos igitur converte te, quaeso. Ut aliquid scire se gaudeant? Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior;
Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Immo alio genere; Pauca mutat vel plura sane; Equidem, sed audistine modo de Carneade? Bestiarum vero nullum iudicium puto. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Iam in altera philosophiae parte. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.
Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Simus igitur contenti his.
Utrum enim sit voluptas in iis rebus, quas primas secundum naturam esse diximus, necne sit ad id, quod agimus, nihil interest.
Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt.
Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Res enim concurrent contrariae. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re;
Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Sedulo, inquam, faciam. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia;
Tanta vis admonitionis inest in locis; Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Itaque contra est, ac dicitis; Nihil est enim, de quo aliter tu sentias atque ego, modo commutatis verbis ipsas res conferamus. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Quare attende, quaeso.
Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum?
Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Quid adiuvas? Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Negare non possum. Heri, inquam, ludis commissis ex urbe profectus veni ad vesperum. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Quid iudicant sensus? Itaque his sapiens semper vacabit.
An potest cupiditas finiri? Sic igitur in homine perfectio ista in eo potissimum, quod est optimum, id est in virtute, laudatur. Scisse enim te quis coarguere possit? Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Hanc se tuus Epicurus omnino ignorare dicit quam aut qualem esse velint qui honestate summum bonum metiantur. Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Erat enim Polemonis.
Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. An tu me de L. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur? At iam decimum annum in spelunca iacet. Sed fac ista esse non inportuna; Nam de isto magna dissensio est. Illa tamen simplicia, vestra versuta. An tu me de L.
Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Easdemne res? Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala? Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere?
Peccata paria. Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit? Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Quod autem in homine praestantissimum atque optimum est, id deseruit.
Admirantes quaeramus ab utroque, quonam modo vitam agere possimus, si nihil interesse nostra putemus, valeamus aegrine simus, vacemus an cruciemur dolore, frigus, famem propulsare possimus necne possimus.
Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Res tota, Torquate, non doctorum hominum, velle post mortem epulis celebrari memoriam sui nominis. Numquam facies. Illi enim inter se dissentiunt.
Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Quod quidem iam fit etiam in Academia.
Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Satis est ad hoc responsum. Quonam, inquit, modo? Quo tandem modo? Beatus sibi videtur esse moriens. Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Deinde dolorem quem maximum? Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros. Laboro autem non sine causa;
Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Cave putes quicquam esse verius. Tum Piso: Atqui, Cicero, inquit, ista studia, si ad imitandos summos viros spectant, ingeniosorum sunt; Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Minime vero istorum quidem, inquit.
Nec vero potest quisquam de bonis et malis vere iudicare nisi omni cognita ratione naturae et vitae etiam deorum, et utrum conveniat necne natura hominis cum universa.
Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Non potes, nisi retexueris illa. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere.
Quid vero? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Si longus, levis; Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Immo alio genere; Sunt enim prima elementa naturae, quibus auctis vírtutis quasi germen efficitur. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Inde igitur, inquit, ordiendum est.
Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis?
Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Nemo igitur esse beatus potest. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Beatus sibi videtur esse moriens. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata.
Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Sed hoc sane concedamus. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc?
Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Minime vero, inquit ille, consentit. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Pauca mutat vel plura sane; Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Tria genera bonorum; Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur?
Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Et quod est munus, quod opus sapientiae? Quod totum contra est.
Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Nos commodius agimus. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam.
Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Ita similis erit ei finis boni, atque antea fuerat, neque idem tamen; Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia?
Videamus igitur sententias eorum, tum ad verba redeamus. Qui cum praetor quaestionem inter sicarios exercuisset, ita aperte cepit pecunias ob rem iudicandam, ut anno proximo P. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti.
Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Quid, quod res alia tota est? In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Bonum liberi: misera orbitas. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Deprehensus omnem poenam contemnet. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides.
Quis negat? Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D.
Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quis Aristidem non mortuum diligit? Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Quam si explicavisset, non tam haesitaret.
Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest. Atque ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionem persecuti sunt. Omnis enim est natura diligens sui.
Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Satis est ad hoc responsum. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Qui est in parvis malis.
An potest cupiditas finiri? Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Quod vestri non item. Quorum sine causa fieri nihil putandum est.
Tamen a proposito, inquam, aberramus. Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Sumenda potius quam expetenda. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt.
Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Oratio me istius philosophi non offendit; Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit?
Hoc enim identidem dicitis, non intellegere nos quam dicatis voluptatem. Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere. Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Quibus ego vehementer assentior.
Posuisti etiam dicere alios foedus quoddam inter se facere sapientis, ut, quem ad modum sint in se ipsos animati, eodem modo sint erga amicos;
Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; Quod cum dixissent, ille contra. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris.
An tu me de L. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Paria sunt igitur. Respondeat totidem verbis.
Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Simus igitur contenti his. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis.
Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere.
Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate. At eum nihili facit; Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam.
Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Sint modo partes vitae beatae. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere? Nihil opus est exemplis hoc facere longius.
Quid censes in Latino fore? Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. Respondeat totidem verbis. Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam? Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Non laboro, inquit, de nomine. Sed quod proximum fuit non vidit. Sed ad bona praeterita redeamus. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis.
Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Nam de isto magna dissensio est. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare.
Suo genere perveniant ad extremum; Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Sed quia studebat laudi et dignitati, multum in virtute processerat. Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere?
Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Quis hoc dicit? At iam decimum annum in spelunca iacet. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando;
Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere?
Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Quid censes in Latino fore? Paria sunt igitur. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris;
Et quod est munus, quod opus sapientiae? Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest.
Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Bestiarum vero nullum iudicium puto. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Non est igitur voluptas bonum. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Cur, nisi quod turpis oratio est?
Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Quis istum dolorem timet? Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Ea, quae dialectici nunc tradunt et docent, nonne ab illis instituta sunt aut inventa sunt? Quod eo liquidius faciet, si perspexerit rerum inter eas verborumne sit controversia. Quid vero?
Sed ad bona praeterita redeamus. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Sit sane ista voluptas. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Sed ad bona praeterita redeamus. Sed nimis multa. Sed quid sentiat, non videtis. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit.
Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Et tamen ego a philosopho, si afferat eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Haec dicuntur fortasse ieiunius; Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Sed residamus, inquit, si placet.
Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Rapior illuc, revocat autem Antiochus, nec est praeterea, quem audiamus. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Memini vero, inquam;
Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus.
Itaque in rebus minime obscuris non multus est apud eos disserendi labor. Si quae forte-possumus. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Si id dicis, vicimus. Poterat autem inpune; Erit enim mecum, si tecum erit. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat?
Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum.
Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Sedulo, inquam, faciam. Ita credo. Sed tamen intellego quid velit. Quo igitur, inquit, modo?
Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Quid est enim aliud esse versutum? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? Sin aliud quid voles, postea. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum.
Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum?
Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus.
Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Nulla erit controversia. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat.
Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero.
Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur.
Etiam beatissimum? Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte.
Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur.
Verum hoc idem saepe faciamus. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam?
Ad quorum et cognitionem et usum iam corroborati natura ipsa praeeunte deducimur. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur.
Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Ratio quidem vestra sic cogit. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt.
Nullis enim partitionibus, nullis definitionibus utuntur ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita adsentiatur.
Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Sin te auctoritas commovebat, nobisne omnibus et Platoni ipsi nescio quem illum anteponebas? Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis?
Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Sed potestne rerum maior esse dissensio? Sunt enim prima elementa naturae, quibus auctis vírtutis quasi germen efficitur.
Tamen a proposito, inquam, aberramus. Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Cur, nisi quod turpis oratio est? Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Erat enim res aperta. Sed tempus est, si videtur, et recta quidem ad me.
Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt.
Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Idemne, quod iucunde?
Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Ac ne plura complectar-sunt enim innumerabilia-, bene laudata virtus voluptatis aditus intercludat necesse est. Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.
Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -;
Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere?
Respondeat totidem verbis. Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Sed ad bona praeterita redeamus. De quibus cupio scire quid sentias. Laboro autem non sine causa; Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Diodorus, eius auditor, adiungit ad honestatem vacuitatem doloris. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D.
An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Cur id non ita fit? Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; At certe gravius. Nihil illinc huc pervenit. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto.
Sumenda potius quam expetenda. Quare conare, quaeso. Murenam te accusante defenderem. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; At multis malis affectus. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.
Laboro autem non sine causa; Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Quis istum dolorem timet? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo.
Id Sextilius factum negabat. Audeo dicere, inquit.
Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Quod cum dixissent, ille contra. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Sic vester sapiens magno aliquo emolumento commotus cicuta, si opus erit, dimicabit. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Non igitur potestis voluptate omnia dirigentes aut tueri aut retinere virtutem. Certe non potest. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia.
Urgent tamen et nihil remittunt. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Etenim si delectamur, cum scribimus, quis est tam invidus, qui ab eo nos abducat? Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.
Quod equidem non reprehendo; Quid de Platone aut de Democrito loquar? Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Urgent tamen et nihil remittunt. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret?
Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Sed residamus, inquit, si placet. Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Mihi enim satis est, ipsis non satis. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.
Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Obsecro, inquit, Torquate, haec dicit Epicurus? Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quod praeceptum quia maius erat, quam ut ab homine videretur, idcirco assignatum est deo. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Sed tamen intellego quid velit. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Minime vero istorum quidem, inquit. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt.
Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Suo enim quisque studio maxime ducitur. Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Aliter autem vobis placet. Optime, inquam. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.
Hoc autem loco tantum explicemus haec honesta, quae dico, praeterquam quod nosmet ipsos diligamus, praeterea suapte natura per se esse expetenda.
Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Dat enim intervalla et relaxat. Numquam facies. Totum autem id externum est, et quod externum, id in casu est. Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Bonum liberi: misera orbitas.
Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Istic sum, inquit. Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis.
Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Optime, inquam. Ita credo. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Rationis enim perfectio est virtus; Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Id enim natura desiderat.
Quod enim testimonium maius quaerimus, quae honesta et recta sint, ipsa esse optabilia per sese, cum videamus tanta officia morientis?
Quod idem Peripatetici non tenent, quibus dicendum est, quae et honesta actio sit et sine dolore, eam magis esse expetendam, quam si esset eadem actio cum dolore.
Praeclare hoc quidem. Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit.
Nec vero id satis est, neminem esse, qui ipse se oderit, sed illud quoque intellegendum est, neminem esse, qui,quo modo se habeat, nihil sua censeat inte resse.
Nunc vides, quid faciat. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit.
Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Ut pulsi recurrant? Isto modo, ne si avia quidem eius nata non esset. Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Frater et T. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens.
Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster;
Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Tu quidem reddes; Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas.
Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Frater et T. Nam quid possumus facere melius? Qualis ista philosophia est, quae non interitum afferat pravitatis, sed sit contenta mediocritate vitiorum? Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? At multis se probavit.
Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Eaedem res maneant alio modo. Quid enim est a Chrysippo praetermissum in Stoicis? Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Utilitatis causa amicitia est quaesita.
Hoc ne statuam quidem dicturam pater aiebat, si loqui posset. In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam?
Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Itaque his sapiens semper vacabit.
Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Quid de Platone aut de Democrito loquar? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Stoici scilicet. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis?
Tamen a proposito, inquam, aberramus. Si longus, levis. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Recte dicis; Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum;
Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti.
Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur.
Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Alia quaedam dicent, credo, magna antiquorum esse peccata, quae ille veri investigandi cupidus nullo modo ferre potuerit. Omnis enim est natura diligens sui. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit;
Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Quod cum dixissent, ille contra. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Quo studio Aristophanem putamus aetatem in litteris duxisse? Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur?
Bonum integritas corporis: misera debilitas. Dici enim nihil potest verius. Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Ut id aliis narrare gestiant? Negare non possum. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio.
Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Etiam beatissimum? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Sit enim idem caecus, debilis. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Ratio quidem vestra sic cogit.
Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Quae contraria sunt his, malane? Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat.
Epicurei num desistunt de isdem, de quibus et ab Epicuro scriptum est et ab antiquis, ad arbitrium suum scribere?
Immo videri fortasse. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat.
Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Sit enim idem caecus, debilis. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones.
Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Cur iustitia laudatur? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius.
Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Quid adiuvas? Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum.
Quod quidem pluris est haud paulo magisque ipsum propter se expetendum quam aut sensus aut corporis ea, quae diximus, quibus tantum praestat mentis excellens perfectio, ut vix cogitari possit quid intersit.
Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?
Cognitis autem rerum finibus, cum intellegitur, quid sit et bonorum extremum et malorum, inventa vitae via est conformatioque omnium officiorum, cum quaeritur, quo quodque referatur;
Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Mihi enim satis est, ipsis non satis. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Si id dicis, vicimus. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet.
Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Itaque ab his ordiamur. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Respondeat totidem verbis. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Quid me istud rogas?
Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Ratio quidem vestra sic cogit. Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet? Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Easdemne res?
Iam contemni non poteris. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Urgent tamen et nihil remittunt. Fortemne possumus dicere eundem illum Torquatum? Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus? Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam.
Equidem, sed audistine modo de Carneade? Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Ecce aliud simile dissimile. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Que Manilium, ab iisque M. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.
Quo tandem modo? Cur post Tarentum ad Archytam? Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus.
Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Torquatus, is qui consul cum Cn. Quorum altera prosunt, nocent altera. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes.
Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Urgent tamen et nihil remittunt. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Cui Tubuli nomen odio non est? Quamquam te quidem video minime esse deterritum.
Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis? Facete M. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; De malis autem et bonis ab iis animalibus, quae nondum depravata sint, ait optime iudicari. Facit igitur Lucius noster prudenter, qui audire de summo bono potissimum velit; Tollenda est atque extrahenda radicitus. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita?
Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Ut pulsi recurrant? Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Perge porro; Ecce aliud simile dissimile. Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.
Vides igitur, si amicitiam sua caritate metiare, nihil esse praestantius, sin emolumento, summas familiaritates praediorum fructuosorum mercede superari.
Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Disserendi artem nullam habuit. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Certe non potest. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; An haec ab eo non dicuntur? Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Sed haec in pueris; Restinguet citius, si ardentem acceperit.
Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur. Non igitur bene. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas.
Non risu potius quam oratione eiciendum? Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Is es profecto tu. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat.
Atqui reperiemus asotos primum ita non religiosos, ut edint de patella, deinde ita mortem non timentes, ut illud in ore habeant ex Hymnide: Mihi sex menses satis sunt vitae, septimum Orco spondeo.
Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Idemne, quod iucunde? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Beatus sibi videtur esse moriens. Sed plane dicit quod intellegit. Quo modo autem philosophus loquitur?
Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Ea possunt paria non esse. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Cur deinde Metrodori liberos commendas?
Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Cur post Tarentum ad Archytam? At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. At eum nihili facit; Bestiarum vero nullum iudicium puto. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore;
Iam vero animus non esse solum, sed etiam cuiusdam modi debet esse, ut et omnis partis suas habeat incolumis et de virtutibus nulla desit.
Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Haec quo modo conveniant, non sane intellego. Hoc tu nunc in illo probas. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Sed quot homines, tot sententiae;
Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Age, inquies, ista parva sunt. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Nemo igitur esse beatus potest. Nam si quae sunt aliae, falsum est omnis animi voluptates esse e corporis societate. Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali.
Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis.
Illud non continuo, ut aeque incontentae. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Haec dicuntur inconstantissime.
At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Quamquam in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam desidero.
Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; At certe gravius. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Peccata paria. Ita nemo beato beatior. An potest cupiditas finiri? Suo genere perveniant ad extremum;
Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset.
Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Sed ille, ut dixi, vitiose. Itaque contra est, ac dicitis; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum; Duo enim genera quae erant, fecit tria. Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius.
Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Ille vero, si insipiens-quo certe, quoniam tyrannus -, numquam beatus; Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Non est igitur voluptas bonum.
Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Restinguet citius, si ardentem acceperit. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.
Etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere-quod item est reprehendendum in dolore -, sed quia fere sic afficiuntur omnes, satis argomenti est ab interitu naturam abhorrere;
Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum.
Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Sed hoc sane concedamus. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit.
Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta.
Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria?
Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest.
Praeclarae mortes sunt imperatoriae; At certe gravius. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Confecta res esset. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Non semper, inquam;
Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; A mene tu? Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus?
Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Quod quidem iam fit etiam in Academia. At enim hic etiam dolore. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum.
Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Comprehensum, quod cognitum non habet? Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali.
Comprehensum, quod cognitum non habet? Laboro autem non sine causa; Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Verum hoc idem saepe faciamus. Non potes, nisi retexueris illa. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere.
At iam decimum annum in spelunca iacet. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Hic ambiguo ludimur.
Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Maximus dolor, inquit, brevis est. Quod cum dixissent, ille contra. Quis Aristidem non mortuum diligit? Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum.
Beatus sibi videtur esse moriens. Aufert enim sensus actionemque tollit omnem. Certe non potest. Sed quae tandem ista ratio est? Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Quis suae urbis conservatorem Codrum, quis Erechthei filias non maxime laudat? Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Tum mihi Piso: Quid ergo?
Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus.
Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem.
Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Nemo igitur esse beatus potest. At multis se probavit. Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Erat enim Polemonis. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Nemo igitur esse beatus potest.
Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? At coluit ipse amicitias. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Quantam rem agas, ut Circeis qui habitet totum hunc mundum suum municipium esse existimet?
Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; At hoc in eo M. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias;
Ostendit pedes et pectus. Minime vero, inquit ille, consentit. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Conclusum est enim contra Cyrenaicos satis acute, nihil ad Epicurum. Nos commodius agimus.
Sumenda potius quam expetenda. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. At iam decimum annum in spelunca iacet. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Somnum denique nobis, nisi requietem corporibus et is medicinam quandam laboris afferret, contra naturam putaremus datum; Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Quo modo?
Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Ratio quidem vestra sic cogit.
Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Cur deinde Metrodori liberos commendas?
Ita prorsus, inquam; Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Minime vero, inquit ille, consentit. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur. Nihil opus est exemplis hoc facere longius.
Sive hoc difficile est, tamen nec modus est ullus investigandi veri, nisi inveneris, et quaerendi defatigatio turpis est, cum id, quod quaeritur, sit pulcherrimum.
Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Et quidem, inquit, vehementer errat; Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Hunc vos beatum; Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno? Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Plane idem, inquit, et maxima quidem, qua fieri nulla maior potest.
Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Age, inquies, ista parva sunt. Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Immo alio genere; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum.
Mihi enim satis est, ipsis non satis. Bonum liberi: misera orbitas. Ita fit beatae vitae domina fortuna, quam Epicurus ait exiguam intervenire sapienti. Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Id est enim, de quo quaerimus. Quoniam, si dis placet, ab Epicuro loqui discimus. Beatus sibi videtur esse moriens. Haec dicuntur inconstantissime.
Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Audio equidem philosophi vocem, Epicure, sed quid tibi dicendum sit oblitus es. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Haeret in salebra. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Praeteritis, inquit, gaudeo.
Hic, qui utrumque probat, ambobus debuit uti, sicut facit re, neque tamen dividit verbis. Sed ego in hoc resisto; Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Quid sequatur, quid repugnet, vident. In schola desinis.
A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Cum praesertim illa perdiscere ludus esset. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius.
Si enim ad populum me vocas, eum. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante.
Ut aliquid scire se gaudeant? Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus.
Quae cum dixisset, finem ille. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus.
Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Que Manilium, ab iisque M. Sed hoc sane concedamus. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Tria genera cupiditatum, naturales et necessariae, naturales et non necessariae, nec naturales nec necessariae. De quibus cupio scire quid sentias. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Cur id non ita fit?
Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur.
In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Non quaeritur autem quid naturae tuae consentaneum sit, sed quid disciplinae. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Neutrum vero, inquit ille. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Facillimum id quidem est, inquam. Qui est in parvis malis.
An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico.
Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Deinde dolorem quem maximum? Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Id enim volumus, id contendimus, ut officii fructus sit ipsum officium. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Sed ad bona praeterita redeamus. Itaque contra est, ac dicitis; Hanc quoque iucunditatem, si vis, transfer in animum;
Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Aliis esse maiora, illud dubium, ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam possit fieri accessio. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Esse enim, nisi eris, non potes.
Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Suo enim quisque studio maxime ducitur. Quare conare, quaeso. Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus.
Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Hunc vos beatum; Quis istum dolorem timet?
Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Tubulo putas dicere? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Summus dolor plures dies manere non potest? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quae cum essent dicta, discessimus. Ac tamen hic mallet non dolere. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Ea possunt paria non esse. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit;
Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Nihilo beatiorem esse Metellum quam Regulum. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant.
Quae contraria sunt his, malane? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Eam stabilem appellas. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. A mene tu? Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus.
Inquit, respondet: Quia, nisi quod honestum est, nullum est aliud bonum! Non quaero iam verumne sit; Quae cum dixisset, finem ille. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Nos cum te, M. Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum;
Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem?
At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Praeclare hoc quidem.
Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Nihil ad rem! Ne sit sane; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Quid iudicant sensus? Age, inquies, ista parva sunt. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt.
Moriatur, inquit. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Contemnit enim disserendi elegantiam, confuse loquitur. Age sane, inquam. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat?
Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;
Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Si quae forte-possumus.
Sint modo partes vitae beatae. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Velut ego nunc moveor. Ex quo illud efficitur, qui bene cenent omnis libenter cenare, qui libenter, non continuo bene.
Verum esto: verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem, nec nos fortasse intellegimus. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.
Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Quis istud possit, inquit, negare? Age, inquies, ista parva sunt. Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio.
Ita, quae mutat, ea corrumpit, quae sequitur sunt tota Democriti, atomi, inane, imagines, quae eidola nominant, quorum incursione non solum videamus, sed etiam cogitemus;
Quid enim possumus hoc agere divinius? Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Memini vero, inquam; In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare.
Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; At certe gravius.
Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Equidem e Cn.
Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Animadverti, ínquam, te isto modo paulo ante ponere, et scio ab Antiocho nostro dici sic solere; Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis.
Tria genera bonorum; Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Equidem e Cn. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Age, inquies, ista parva sunt.
Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Suo genere perveniant ad extremum; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Rationis enim perfectio est virtus; Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Quae similitudo in genere etiam humano apparet.
Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Non autem hoc: igitur ne illud quidem.
Sed fac ista esse non inportuna; Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Eaedem res maneant alio modo. Cur deinde Metrodori liberos commendas? Quid ergo? Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Sed hoc sane concedamus.
An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Quod mihi quidem visus est, cum sciret, velle tamen confitentem audire Torquatum.
Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? Bonum integritas corporis: misera debilitas. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum.
Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Frater et T. Sed vos squalidius, illorum vides quam niteat oratio.
Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; Quae sequuntur igitur? Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Non potes, nisi retexueris illa. In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit;
Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Bonum patria: miserum exilium. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit.
Hic si Peripateticus fuisset, permansisset, credo, in sententia, qui dolorem malum dicunt esse, de asperitate autem eius fortiter ferenda praecipiunt eadem, quae Stoici.
Equidem etiam curiam nostram-Hostiliam dico, non hanc novam, quae minor mihi esse videtur, posteaquam est maior-solebam intuens Scipionem, Catonem, Laelium, nostrum vero in primis avum cogitare;
Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Deprehensus omnem poenam contemnet. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur?
Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Haec dicuntur inconstantissime. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Omnia peccata paria dicitis.
Ut ad minora veniam, mathematici, poëtae, musici, medici denique ex hac tamquam omnium artificum officina profecti sunt.
Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Consequens enim est et post oritur, ut dixi. Sed plane dicit quod intellegit. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?
Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. At iam decimum annum in spelunca iacet. At eum nihili facit; Quamquam id quidem, infinitum est in hac urbe; Ne tum quidem te respicies et cogitabis sibi quemque natum esse et suis voluptatibus? Quid ergo aliud intellegetur nisi uti ne quae pars naturae neglegatur? Quid, quod res alia tota est?
Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Nescio quo modo praetervolavit oratio. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Serpere anguiculos, nare anaticulas, evolare merulas, cornibus uti videmus boves, nepas aculeis. Quod cum dixissent, ille contra. Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Aufert enim sensus actionemque tollit omnem. Itaque his sapiens semper vacabit.
Numquam facies. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. Verum hoc idem saepe faciamus. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas? Nos cum te, M. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia.
Tuo vero id quidem, inquam, arbitratu. Apud ceteros autem philosophos, qui quaesivit aliquid, tacet; A mene tu? Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur.
In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. At enim hic etiam dolore. Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Ea possunt paria non esse.
Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Eadem fortitudinis ratio reperietur. Atque ego: Scis me, inquam, istud idem sentire, Piso, sed a te opportune facta mentio est. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Quae contraria sunt his, malane?
Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Urgent tamen et nihil remittunt. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Age nunc isti doceant, vel tu potius quis enim ista melius? Satis est ad hoc responsum. Comprehensum, quod cognitum non habet? Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Haec dicuntur inconstantissime.
Ecce aliud simile dissimile. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. Itaque his sapiens semper vacabit. In schola desinis. Quo tandem modo? Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Et nemo nimium beatus est; Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?
Verum hoc idem saepe faciamus. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae.
Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Sin aliud quid voles, postea.
Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. Mihi enim satis est, ipsis non satis. At tu eadem ista dic in iudicio aut, si coronam times, dic in senatu. Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam?
Inquit, dasne adolescenti veniam? Iam in altera philosophiae parte. Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere. Maximus dolor, inquit, brevis est. Summum a vobis bonum voluptas dicitur.
Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Ut pulsi recurrant? Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur?
Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta. Videsne quam sit magna dissensio? Sed plane dicit quod intellegit. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Sunt autem, qui dicant foedus esse quoddam sapientium, ut ne minus amicos quam se ipsos diligant.
Hoc tu nunc in illo probas. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Hunc vos beatum; Nos commodius agimus. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est.
Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Idemne, quod iucunde? Pauca mutat vel plura sane; Graece donan, Latine voluptatem vocant. Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Hi curatione adhibita levantur in dies, valet alter plus cotidie, alter videt.
O magnam vim ingenii causamque iustam, cur nova existeret disciplina! Perge porro. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia.
Ac tamen hic mallet non dolere. Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Cur id non ita fit? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere.
Animum autem reliquis rebus ita perfecit, ut corpus; Equidem e Cn. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Ac tamen hic mallet non dolere. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus.
Sed residamus, inquit, si placet. Nemo igitur esse beatus potest. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Quippe: habes enim a rhetoribus; Respondeat totidem verbis. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Tum ille: Ain tandem? Venit ad extremum; Et non ex maxima parte de tota iudicabis? Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas.
Itaque illa non dico me expetere, sed legere, nec optare, sed sumere, contraria autem non fugere, sed quasi secernere.
Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Praeclare enim Plato: Beatum, cui etiam in senectute contigerit, ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere.
Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Tollenda est atque extrahenda radicitus. Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Diodorus, eius auditor, adiungit ad honestatem vacuitatem doloris. Est autem a te semper dictum nec gaudere quemquam nisi propter corpus nec dolere. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Quamquam te quidem video minime esse deterritum. Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur.
Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Sumenda potius quam expetenda. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quid est enim aliud esse versutum? Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae?
Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Idcirco enim non desideraret, quia, quod dolore caret, id in voluptate est.
Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Haec dicuntur fortasse ieiunius; Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Quis est, qui non oderit libidinosam, protervam adolescentiam?
Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Itaque his sapiens semper vacabit. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret. Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Cur iustitia laudatur?
Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Ergo, inquit, tibi Q. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Inscite autem medicinae et gubernationis ultimum cum ultimo sapientiae comparatur.
Ergo, si semel tristior effectus est, hilara vita amissa est? Itaque mihi non satis videmini considerare quod iter sit naturae quaeque progressio. Qualem igitur hominem natura inchoavit? Ratio quidem vestra sic cogit. Sed ad illum redeo. Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam.
Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Quis hoc dicit? Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q. An potest cupiditas finiri? Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Est, ut dicis, inquit; Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Et nemo nimium beatus est;
Satis est ad hoc responsum. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Pollicetur certe.
Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Nam quid possumus facere melius? Suo genere perveniant ad extremum; Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Quippe: habes enim a rhetoribus; Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio.
Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Quorum altera prosunt, nocent altera. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus.
Peccata paria. Scrupulum, inquam, abeunti; Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Idemne, quod iucunde? Bonum liberi: misera orbitas. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico.
At enim hic etiam dolore. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Iam in altera philosophiae parte. Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala? Haec dicuntur inconstantissime. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas.
Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Nunc agendum est subtilius. Optime, inquam.
His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Si sapiens, ne tum quidem miser, cum ab Oroete, praetore Darei, in crucem actus est. Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Quid, si etiam iucunda memoria est praeteritorum malorum? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Sit sane ista voluptas. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere?
Itaque contra est, ac dicitis; Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Earum etiam rerum, quas terra gignit, educatio quaedam et perfectio est non dissimilis animantium. Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Dici enim nihil potest verius. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Tu quidem reddes; Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus.
Nescio quo modo praetervolavit oratio. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Quod cum ita sit, perspicuum est omnis rectas res atque laudabilis eo referri, ut cum voluptate vivatur. Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Ne discipulum abducam, times.
Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Audeo dicere, inquit. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Id mihi magnum videtur. A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Cum autem in quo sapienter dicimus, id a primo rectissime dicitur. Equidem e Cn. Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis.
Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Hinc ceteri particulas arripere conati suam quisque videro voluit afferre sententiam. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Quid censes in Latino fore? Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt.
Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Sed fortuna fortis; Tubulo putas dicere? Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur.
At vero Epicurus una in domo, et ea quidem angusta, quam magnos quantaque amoris conspiratione consentientis tenuit amicorum greges! quod fit etiam nunc ab Epicureis.
Inde igitur, inquit, ordiendum est. At hoc in eo M. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Minime vero istorum quidem, inquit. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Aliud igitur esse censet gaudere, aliud non dolere.
Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Curium putes loqui, interdum ita laudat, ut quid praeterea sit bonum neget se posse ne suspicari quidem. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Sed erat aequius Triarium aliquid de dissensione nostra iudicare. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Quibus ego vehementer assentior. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit?
Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem.
Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Eadem nunc mea adversum te oratio est. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex.
Quid est igitur, inquit, quod requiras? Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit essentne fusi hostes.
Memini vero, inquam; Respondeat totidem verbis. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.
Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Istam voluptatem, inquit, Epicurus ignorat? Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Eam stabilem appellas. Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Haec dicuntur inconstantissime. Suo genere perveniant ad extremum; Sed ille, ut dixi, vitiose.
Quid de Platone aut de Democrito loquar? Sed haec in pueris; Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Memini vero, inquam; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles?
Recte dicis; Sed haec in pueris; Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Et quidem, inquit, vehementer errat; Prodest, inquit, mihi eo esse animo.
Quis istud, quaeso, nesciebat? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos.
Quod vestri non item. Rationis enim perfectio est virtus; Quaeque de virtutibus dicta sunt, quem ad modum eae semper voluptatibus inhaererent, eadem de amicitia dicenda sunt. Odium autem et invidiam facile vitabis. Minime vero, inquit ille, consentit. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.
Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Paria sunt igitur. Num quid tale Democritus? Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Mihi enim satis est, ipsis non satis. Itaque contra est, ac dicitis; Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda.
Quibus expositis facilis est coniectura ea maxime esse expetenda ex nostris, quae plurimum habent dignitatis, ut optimae cuiusque partis, quae per se expetatur, virtus sit expetenda maxime.
Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Quare conare, quaeso. Familiares nostros, credo, Sironem dicis et Philodemum, cum optimos viros, tum homines doctissimos.
Sin tantum modo ad indicia veteris memoriae cognoscenda, curiosorum. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Sed fortuna fortis; Quae duo sunt, unum facit. Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Ita credo.
Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Peccata paria. Et quidem, inquit, vehementer errat; Deprehensus omnem poenam contemnet. Haec igitur Epicuri non probo, inquam.
Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;
Cur, nisi quod turpis oratio est? Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Beatus sibi videtur esse moriens. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere.
Sed quot homines, tot sententiae; Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Cur id non ita fit? Quorum altera prosunt, nocent altera. Quippe: habes enim a rhetoribus; Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho;
Qui enim existimabit posse se miserum esse beatus non erit. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Nosti, credo, illud: Nemo pius est, qui pietatem-; Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse?
Haeret in salebra. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus.
Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Simus igitur contenti his. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Verum hoc idem saepe faciamus. In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. At enim hic etiam dolore.
Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere.
Oratio me istius philosophi non offendit; Is ita vivebat, ut nulla tam exquisita posset inveniri voluptas, qua non abundaret. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Nihilne est in his rebus, quod dignum libero aut indignum esse ducamus? Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet.
Duo enim genera quae erant, fecit tria. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Dicet pro me ipsa virtus nec dubitabit isti vestro beato M. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Quae tamen a te agetur non melior, quam illae sunt, quas interdum optines. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Illi enim inter se dissentiunt.
Quamvis enim depravatae non sint, pravae tamen esse possunt. Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Quid iudicant sensus? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Fortemne possumus dicere eundem illum Torquatum?
Gloriosa ostentatio in constituendo summo bono. Nulla erit controversia. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Ut pulsi recurrant? Negare non possum.
Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Faceres tu quidem, Torquate, haec omnia; Eadem nunc mea adversum te oratio est. Sedulo, inquam, faciam. Recte, inquit, intellegis. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam;
Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Incommoda autem et commoda-ita enim estmata et dustmata appello-communia esse voluerunt, paria noluerunt. Quid me istud rogas? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus?
An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Quis Aristidem non mortuum diligit? Certe non potest.
Ea possunt paria non esse. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Si longus, levis; Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Itaque his sapiens semper vacabit. Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed ille, ut dixi, vitiose. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit?
An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Quae contraria sunt his, malane? Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Neminem videbis ita laudatum, ut artifex callidus comparandarum voluptatum diceretur. Iis igitur est difficilius satis facere, qui se Latina scripta dicunt contemnere. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata.
Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Si enim ad populum me vocas, eum. Quid de Platone aut de Democrito loquar?
Itaque haec cum illis est dissensio, cum Peripateticis nulla sane. Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. Laboro autem non sine causa; Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Quid enim mihi potest esse optatius quam cum Catone, omnium virtutum auctore, de virtutibus disputare? Est, ut dicis, inquam. Collatio igitur ista te nihil iuvat. Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Sed ille, ut dixi, vitiose.
Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur;
Ex ea difficultate illae fallaciloquae, ut ait Accius, malitiae natae sunt. Nec tamen ille erat sapiens quis enim hoc aut quando aut ubi aut unde? Quorum altera prosunt, nocent altera. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Itaque ad tempus ad Pisonem omnes. Disserendi artem nullam habuit. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Erat enim Polemonis. Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam.
Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Sed quid minus probandum quam esse aliquem beatum nec satis beatum? Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Hoc non est positum in nostra actione. Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare.
Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. At enim sequor utilitatem. Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum. Eadem nunc mea adversum te oratio est.
Omnis enim est natura diligens sui. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Sed ad rem redeamus; In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?
Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest.
Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Pauca mutat vel plura sane; Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Nescio quo modo praetervolavit oratio. Ita ceterorum sententiis semotis relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio. Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere.
Aliena dixit in physicis nec ea ipsa, quae tibi probarentur; Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Qui enim voluptatem ipsam contemnunt, iis licet dicere se acupenserem maenae non anteponere.
Non enim, si omnia non sequebatur, idcirco non erat ortus illinc. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Tamen a proposito, inquam, aberramus. Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Reguli reiciendam;
Illud urgueam, non intellegere eum quid sibi dicendum sit, cum dolorem summum malum esse dixerit.
Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Poterat autem inpune; Nec enim ignoras his istud honestum non summum modo, sed etiam, ut tu vis, solum bonum videri. Praeclare hoc quidem. Iam enim adesse poterit. Scientiam pollicentur, quam non erat mirum sapientiae cupido patria esse cariorem. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. At negat Epicurus-hoc enim vestrum lumen estquemquam, qui honeste non vivat, iucunde posse vivere.
Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Sint modo partes vitae beatae. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio.
Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Non potes, nisi retexueris illa. Sit enim idem caecus, debilis. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Cur deinde Metrodori liberos commendas?
Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Quod dicit Epicurus etiam de voluptate, quae minime sint voluptates, eas obscurari saepe et obrui. Est, ut dicis, inquit; Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Sed videbimus. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Quae cum essent dicta, discessimus.
Comprehensum, quod cognitum non habet? Prave, nequiter, turpiter cenabat; Quae autem natura suae primae institutionis oblita est? Respondeat totidem verbis. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Prave, nequiter, turpiter cenabat; Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Dicimus aliquem hilare vivere; Occultum facinus esse potuerit, gaudebit;
Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Profectus in exilium Tubulus statim nec respondere ausus; Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Sed nimis multa. Hoc mihi cum tuo fratre convenit. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Quae est igitur causa istarum angustiarum?
Est, ut dicis, inquam. Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Laboro autem non sine causa; Conferam avum tuum Drusum cum C. Cur post Tarentum ad Archytam? Quid de Pythagora? Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit?
Tum mihi Piso: Quid ergo? Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Ecce aliud simile dissimile. Hoc loco tenere se Triarius non potuit.
Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Nihil enim hoc differt. Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere.
Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum.
Quia voluptatem hanc esse sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur et iucunditate quadam perfunditur. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit eam, qua erat transfixus, hastam. At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. At iste non dolendi status non vocatur voluptas. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Quod idem cum vestri faciant, non satis magnam tribuunt inventoribus gratiam. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur.
Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Quem ad modum quis ambulet, sedeat, qui ductus oris, qui vultus in quoque sit? Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Itaque ab his ordiamur. Dici enim nihil potest verius. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere. Quis est tam dissimile homini.
Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Bonum patria: miserum exilium. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Nondum autem explanatum satis, erat, quid maxime natura vellet. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Facillimum id quidem est, inquam. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim?
Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Illa tamen simplicia, vestra versuta. Id mihi magnum videtur. Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum. At enim hic etiam dolore. Eaedem res maneant alio modo. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Haeret in salebra. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est?
Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere. Sed non sunt in eo genere tantae commoditates corporis tamque productae temporibus tamque multae. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter.
Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Nos commodius agimus. Quae duo sunt, unum facit. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias?
Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Quonam, inquit, modo? Utilitatis causa amicitia est quaesita. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum;
Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore;
Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Hoc non est positum in nostra actione. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Tum mihi Piso: Quid ergo? Sed potestne rerum maior esse dissensio? Haec dicuntur fortasse ieiunius; Qualem igitur hominem natura inchoavit? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere?
Ad eas enim res ab Epicuro praecepta dantur. Ita redarguitur ipse a sese, convincunturque scripta eius probitate ipsius ac moribus. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Prioris generis est docilitas, memoria; Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
Quibus ego vehementer assentior. Licet hic rursus ea commemores, quae optimis verbis ab Epicuro de laude amicitiae dicta sunt. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Mihi enim erit isdem istis fortasse iam utendum. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Si quae forte-possumus. Equidem etiam Epicurum, in physicis quidem, Democriteum puto. Quis negat? Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere.
Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Bonum integritas corporis: misera debilitas. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Claudii libidini, qui tum erat summo ne imperio, dederetur. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus.
Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Maximus dolor, inquit, brevis est. Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Frater et T. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit?
Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest. Memini vero, inquam; Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii.
Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute.
Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Nihil sane. Qui est in parvis malis. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret?
Restatis igitur vos; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Ecce aliud simile dissimile. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum.
Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Cur, nisi quod turpis oratio est? Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit.
Nam quod ita positum est, quod dissolutum sit, id esse sine sensu, id eius modi est, ut non satis plane dicat quid sit dissolutum.
Ubi ut eam caperet aut quando? Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint.
Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Itaque his sapiens semper vacabit. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? In quo etsi est magnus, tamen nova pleraque et perpauca de moribus. Iam in altera philosophiae parte. De hominibus dici non necesse est.
Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani, sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult, putare ullum esse cuiusquam diem natalem.
In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum.
Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest.
Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Et quidem, Cato, hanc totam copiam iam Lucullo nostro notam esse oportebit; Tamen a proposito, inquam, aberramus. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum? Satis est ad hoc responsum. De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta.
Illi enim inter se dissentiunt. Quid, quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum, opifices denique delectantur historia? Itaque his sapiens semper vacabit. Hunc vos beatum; Equidem e Cn. Verum enim diceret, idque Socratem, qui voluptatem nullo loco numerat, audio dicentem, cibi condimentum esse famem, potionis sitim. An haec ab eo non dicuntur? Collatio igitur ista te nihil iuvat. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Sensibus enim ornavit ad res percipiendas idoneis, ut nihil aut non multum adiumento ullo ad suam confirmationem indigerent;
Istic sum, inquit. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Nam de isto magna dissensio est. At enim hic etiam dolore. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est? Sed tamen intellego quid velit.
Sed mehercule pergrata mihi oratio tua. Cur ipse Pythagoras et Aegyptum lustravit et Persarum magos adiit? Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Quaero igitur, quo modo hae tantae commendationes a natura profectae subito a sapientia relictae sint. Huic ego, si negaret quicquam interesse ad beate vivendum quali uteretur victu, concederem, laudarem etiam; Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis.
Quare hoc videndum est, possitne nobis hoc ratio philosophorum dare. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Quod autem satis est, eo quicquid accessit, nimium est; Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Si longus, levis; Quis est tam dissimile homini. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Habes, inquam, Cato, formam eorum, de quibus loquor, philosophorum.
Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Non enim in selectione virtus ponenda erat, ut id ipsum, quod erat bonorum ultimum, aliud aliquid adquireret. Sit enim idem caecus, debilis. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Hoc dixerit potius Ennius: Nimium boni est, cui nihil est mali. Si quidem, inquit, tollerem, sed relinquo.
Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Laboro autem non sine causa; Quod, inquit, quamquam voluptatibus quibusdam est saepe iucundius, tamen expetitur propter voluptatem. An hoc usque quaque, aliter in vita? Sed quot homines, tot sententiae; Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Confecta res esset. Ita fit cum gravior, tum etiam splendidior oratio.
Non potes, nisi retexueris illa. In contemplatione et cognitione posita rerum, quae quia deorum erat vitae simillima, sapiente visa est dignissima. Sed virtutem ipsam inchoavit, nihil amplius. Sedulo, inquam, faciam. Nam constitui virtus nullo modo potesti nisi ea, quae sunt prima naturae, ut ad summam pertinentia tenebit. Invidiosum nomen est, infame, suspectum.
Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat?
Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Quare attende, quaeso. Tubulo putas dicere? Facillimum id quidem est, inquam.
At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Et quidem saepe quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat; Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Fieri, inquam, Triari, nullo pacto potest, ut non dicas, quid non probes eius, a quo dissentias. Quippe: habes enim a rhetoribus; Sin aliud quid voles, postea. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro;
Scripta sane et multa et polita, sed nescio quo pacto auctoritatem oratio non habet.
Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Id enim natura desiderat. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; Stoici scilicet. Eaedem res maneant alio modo.
Tu quidem reddes; Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? Quae contraria sunt his, malane? Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Certe non potest. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare?
Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Itaque his sapiens semper vacabit. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Quid igitur, inquit, eos responsuros putas? Ergo opifex plus sibi proponet ad formarum quam civis excellens ad factorum pulchritudinem? Pauca mutat vel plura sane; At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nobis aliter videtur, recte secusne, postea; Bestiarum vero nullum iudicium puto. At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia?
Immo alio genere; Rationis enim perfectio est virtus; Eam si varietatem diceres, intellegerem, ut etiam non dicente te intellego; Nos cum te, M. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Hoc tu nunc in illo probas. Dat enim intervalla et relaxat. At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit.
Ergo, inquit, tibi Q. Nescio quo modo praetervolavit oratio. Quid de Pythagora? Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Beatus sibi videtur esse moriens. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Iam enim adesse poterit.
Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Bona autem corporis huic sunt, quod posterius posui, similiora. Quae si potest singula consolando levare, universa quo modo sustinebit?
Teneo, inquit, finem illi videri nihil dolere. Quasi vero aut concedatur in omnibus stultis aeque magna esse vitia, et eadem inbecillitate et inconstantia L. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte.
In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus?
His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. At, si voluptas esset bonum, desideraret. Sint modo partes vitae beatae. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus?
Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Reguli reiciendam; Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia.
Torquatus, is qui consul cum Cn. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Sed ea mala virtuti magnitudine obruebantur. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Vidit Homerus probari fabulam non posse, si cantiunculis tantus irretitus vir teneretur; Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Est, ut dicis, inquam. Beatus sibi videtur esse moriens. Quorum altera prosunt, nocent altera. Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans;
Cum id fugiunt, re eadem defendunt, quae Peripatetici, verba. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Si longus, levis dictata sunt. Si enim ita est, vide ne facinus facias, cum mori suadeas. Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias; Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Haec quo modo conveniant, non sane intellego.
Quaerimus enim finem bonorum.
Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum.
Illi igitur antiqui non tam acute optabiliorem illam vitam putant, praestantiorem, beatiorem, Stoici autem tantum modo praeponendam in seligendo, non quo beatior ea vita sit, sed quod ad naturam accommodatior.
Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Sed fortuna fortis; Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas.
Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere.
Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Primum cur ista res digna odio est, nisi quod est turpis? Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.
Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Cave putes quicquam esse verius. Sed haec in pueris; Sed hoc sane concedamus. Terram, mihi crede, ea lanx et maria deprimet. Sint modo partes vitae beatae. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt.
Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Itaque sensibus rationem adiunxit et ratione effecta sensus non reliquit. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Uterque enim summo bono fruitur, id est voluptate. Cui Tubuli nomen odio non est?
Beatus sibi videtur esse moriens. Nos cum te, M. Qua igitur re ab deo vincitur, si aeternitate non vincitur? Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? A mene tu? Illa tamen simplicia, vestra versuta. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit?
Nemo igitur esse beatus potest. Cui Tubuli nomen odio non est? Sed residamus, inquit, si placet. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. Quo modo autem philosophus loquitur? Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit.
Pugnant Stoici cum Peripateticis. Non laboro, inquit, de nomine. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Quae cum essent dicta, discessimus. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Id mihi magnum videtur.
Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Quae duo sunt, unum facit. Paria sunt igitur. Et quod est munus, quod opus sapientiae? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Bonum integritas corporis: misera debilitas. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis.
Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Hoc etsi multimodis reprehendi potest, tamen accipio, quod dant. Quaesita enim virtus est, non quae relinqueret naturam, sed quae tueretur. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias?
Mihi enim satis est, ipsis non satis. Atqui, inquam, Cato, si istud optinueris, traducas me ad te totum licebit. An hoc usque quaque, aliter in vita? Sed quod proximum fuit non vidit.
Id Sextilius factum negabat. Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur.
Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. De hominibus dici non necesse est. Quid ergo attinet dicere: Nihil haberem, quod reprehenderem, si finitas cupiditates haberent? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Collatio igitur ista te nihil iuvat. Sin aliud quid voles, postea.
Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Quis negat? Hi autem ponunt illi quidem prima naturae, sed ea seiungunt a finibus et a summa bonorum; Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Quod autem magnum dolorem brevem, longinquum levem esse dicitis, id non intellego quale sit. Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Cur post Tarentum ad Archytam? Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Apud imperitos tum illa dicta sunt, aliquid etiam coronae datum; Nos commodius agimus.
Hos contra singulos dici est melius. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Duo enim genera quae erant, fecit tria. Inde igitur, inquit, ordiendum est.
Itaque hic ipse iam pridem est reiectus; Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Sed ad illum redeo. Quae duo sunt, unum facit. Nihil acciderat ei, quod nollet, nisi quod anulum, quo delectabatur, in mari abiecerat.
At, si voluptas esset bonum, desideraret. Maximus dolor, inquit, brevis est.
Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; An tu me de L. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Ostendit pedes et pectus. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Nam, ut paulo ante docui, augendae voluptatis finis est doloris omnis amotio. Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus;
Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi?
Restant Stoici, qui cum a Peripateticis et Academicis omnia transtulissent, nominibus aliis easdem res secuti sunt.
Quo modo autem optimum, si bonum praeterea nullum est? Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Huius ego nunc auctoritatem sequens idem faciam. Videsne, ut haec concinant? Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum.
Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur. Illud quaero, quid ei, qui in voluptate summum bonum ponat, consentaneum sit dicere. Nullum inveniri verbum potest quod magis idem declaret Latine, quod Graece, quam declarat voluptas. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse?
Nunc haec primum fortasse audientis servire debemus. Honesta oratio, Socratica, Platonis etiam.
Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Summus dolor plures dies manere non potest? At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Quis istud possit, inquit, negare?
Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem;
Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Age, inquies, ista parva sunt. Quasi ego id curem, quid ille aiat aut neget. Et hunc idem dico, inquieta sed ad virtutes et ad vitia nihil interesse. Nos cum te, M. Ut id aliis narrare gestiant?
Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Videmus igitur ut conquiescere ne infantes quidem possint. Rationis enim perfectio est virtus; Illa tamen simplicia, vestra versuta. Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Quae animi affectio suum cuique tribuens atque hanc, quam dico. Item de contrariis, a quibus ad genera formasque generum venerunt. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. At hoc in eo M. Tum mihi Piso: Quid ergo? Respondeat totidem verbis.
Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Si longus, levis dictata sunt. Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Quid, si non sensus modo ei sit datus, verum etiam animus hominis? Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Poterat autem inpune;
Quod quidem nobis non saepe contingit. Quae cum magnifice primo dici viderentur, considerata minus probabantur. Quas enim kakaw Graeci appellant, vitia malo quam malitias nominare. Quodcumque in mentem incideret, et quodcumque tamquam occurreret. At certe gravius.
Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Sed quoniam et advesperascit et mihi ad villam revertendum est, nunc quidem hactenus; Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Hoc mihi cum tuo fratre convenit. Quo modo autem philosophus loquitur? Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Pauca mutat vel plura sane;
His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Age sane, inquam. Ratio enim nostra consentit, pugnat oratio. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Is es profecto tu. Dempta enim aeternitate nihilo beatior Iuppiter quam Epicurus; At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus.
Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Septem autem illi non suo, sed populorum suffragio omnium nominati sunt. Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. An est aliquid, quod te sua sponte delectet? Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Quis istum dolorem timet?
Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Duarum enim vitarum nobis erunt instituta capienda. Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Ut alios omittam, hunc appello, quem ille unum secutus est.
Num igitur dubium est, quin, si in re ipsa nihil peccatur a superioribus, verbis illi commodius utantur? Nihil sane. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Tum mihi Piso: Quid ergo? Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Quid paulo ante, inquit, dixerim nonne meministi, cum omnis dolor detractus esset, variari, non augeri voluptatem? Tum Lucius: Mihi vero ista valde probata sunt, quod item fratri puto. Hic nihil fuit, quod quaereremus. Ratio quidem vestra sic cogit. Mihi enim satis est, ipsis non satis.
Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Hoc tu nunc in illo probas. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint. Quid enim de amicitia statueris utilitatis causa expetenda vides. Ergo illi intellegunt quid Epicurus dicat, ego non intellego? Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Eiuro, inquit adridens, iniquum, hac quidem de re; Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere. An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia?
Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Sic consequentibus vestris sublatis prima tolluntur. Summus dolor plures dies manere non potest? Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas?
Nec enim absolvi beata vita sapientis neque ad exitum perduci poterit, si prima quaeque bene ab eo consulta atque facta ipsius oblivione obruentur.
Traditur, inquit, ab Epicuro ratio neglegendi doloris. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Si longus, levis; Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Eadem fortitudinis ratio reperietur. Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Tubulo putas dicere? Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit.
Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Utinam quidem dicerent alium alio beatiorem! Iam ruinas videres. Quare si potest esse beatus is, qui est in asperis reiciendisque rebus, potest is quoque esse. Ego vero isti, inquam, permitto. Consequens enim est et post oritur, ut dixi. Sed nimis multa. Videsne, ut haec concinant? Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? At coluit ipse amicitias.
Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Sed videbimus. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Hoc positum in Phaedro a Platone probavit Epicurus sensitque in omni disputatione id fieri oportere. Itaque his sapiens semper vacabit. Quae est igitur causa istarum angustiarum? Eam stabilem appellas.
Mihi enim satis est, ipsis non satis. Tum mihi Piso: Quid ergo? Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Stoici scilicet. Tum mihi Piso: Quid ergo? Equidem e Cn.
Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Respondeat totidem verbis. Ex rebus enim timiditas, non ex vocabulis nascitur. Non pugnem cum homine, cur tantum habeat in natura boni; Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Paria sunt igitur. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Sed quae tandem ista ratio est? Similiter sensus, cum accessit ad naturam, tuetur illam quidem, sed etiam se tuetur;
Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Erit enim mecum, si tecum erit. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Quis istud, quaeso, nesciebat? Ita nemo beato beatior. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Ille incendat? De hominibus dici non necesse est. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit;
Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. Si quae forte-possumus. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Laelius clamores sofòw ille so lebat Edere compellans gumias ex ordine nostros.
Itaque fecimus. Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Et quidem, inquit, vehementer errat; Bonum valitudo: miser morbus. Sed ad rem redeamus; Suo enim quisque studio maxime ducitur. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Sed nimis multa.
Suo enim quisque studio maxime ducitur. Si enim, ut mihi quidem videtur, non explet bona naturae voluptas, iure praetermissa est; Praeclare hoc quidem. Theophrastus mediocriterne delectat, cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos? Idem etiam dolorem saepe perpetiuntur, ne, si id non faciant, incidant in maiorem. Si longus, levis;
Ut enim consuetudo loquitur, id solum dicitur honestum, quod est populari fama gloriosum. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Sit enim idem caecus, debilis. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Qua tu etiam inprudens utebare non numquam.
At iam decimum annum in spelunca iacet. Bonum liberi: misera orbitas.
Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. Itaque his sapiens semper vacabit. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.
Cur haec eadem Democritus? Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam. Idemne, quod iucunde? Et quod est munus, quod opus sapientiae?
Ex quo intellegitur officium medium quiddam esse, quod neque in bonis ponatur neque in contrariis.
Dat enim intervalla et relaxat. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. Hoc non est positum in nostra actione. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Contineo me ab exemplis. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Nam quid possumus facere melius? Quod autem ratione actum est, id officium appellamus.
Nam quid possumus facere melius? At multis se probavit. Illud non continuo, ut aeque incontentae. Oratio me istius philosophi non offendit; Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant.
Quam ob rem turpe putandum est, non dico dolere-nam id quidem est interdum necesse-, sed saxum illud Lemnium clamore Philocteteo funestare, Quod eiulatu, questu, gemitu, fremitibus Resonando mutum flebiles voces refert.
Et quae per vim oblatum stuprum volontaria morte lueret inventa est et qui interficeret filiam, ne stupraretur.
Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Te autem hortamur omnes, currentem quidem, ut spero, ut eos, quos novisse vis, imitari etiam velis. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Aliter homines, aliter philosophos loqui putas oportere? Ita multo sanguine profuso in laetitia et in victoria est mortuus. Primum in nostrane potestate est, quid meminerimus? Moriatur, inquit. Non enim, si malum est dolor, carere eo malo satis est ad bene vivendum. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Sed fortuna fortis; Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes;
Quonam modo? Itaque eos id agere, ut a se dolores, morbos, debilitates repellant. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Est, ut dicis, inquam. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Bonum incolumis acies: misera caecitas.
Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Vulgo enim dicitur: Iucundi acti labores, nec male Euripidesconcludam, si potero, Latine; Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi?
Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Sunt enim quasi prima elementa naturae, quibus ubertas orationis adhiberi vix potest, nec equidem eam cogito consectari. Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Istic sum, inquit. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Haec dicuntur inconstantissime. Quis est tam dissimile homini. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.
Ut id aliis narrare gestiant? Octavio fuit, cum illam severitatem in eo filio adhibuit, quem in adoptionem D. Quod non faceret, si in voluptate summum bonum poneret.
Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Cur id non ita fit? Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere.
Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis? Dici enim nihil potest verius. At miser, si in flagitiosa et vitiosa vita afflueret voluptatibus. Tum ille: Ain tandem? Simus igitur contenti his. Easdemne res? Sine ea igitur iucunde negat posse se vivere?
Et quidem, inquit, vehementer errat; Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Non minor, inquit, voluptas percipitur ex vilissimis rebus quam ex pretiosissimis. Quod cum dixissent, ille contra.
Ipse negat, ut ante dixi, luxuriosorum vitam reprehendendam, nisi plane fatui sint, id est nisi aut cupiant aut metuant.
Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Sed residamus, inquit, si placet. Quae cum essent dicta, discessimus. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. At hoc in eo M. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Cur id non ita fit?
Scrupulum, inquam, abeunti; Quippe: habes enim a rhetoribus; Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit. An hoc usque quaque, aliter in vita? Non dolere, inquam, istud quam vim habeat postea videro; Itaque fecimus. Quamquam non negatis nos intellegere quid sit voluptas, sed quid ille dicat.
Quippe: habes enim a rhetoribus; Vitiosum est enim in dividendo partem in genere numerare. Omnia contraria, quos etiam insanos esse vultis. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Quod cum dixissent, ille contra. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. Quis istud possit, inquit, negare?
Quid de Platone aut de Democrito loquar? Tria genera bonorum; Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere. Est, ut dicis, inquit; Post enim Chrysippum eum non sane est disputatum.
Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Haec igitur Epicuri non probo, inquam. Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Illud non continuo, ut aeque incontentae.
Ea possunt paria non esse. Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Idemne, quod iucunde? Egone quaeris, inquit, quid sentiam?
Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quid, quod res alia tota est? Sed ne, dum huic obsequor, vobis molestus sim. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Nescio quo modo praetervolavit oratio. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Id enim natura desiderat. Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus. Quod autem ratione actum est, id officium appellamus.
Dicimus aliquem hilare vivere; Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Hoc enim constituto in philosophia constituta sunt omnia. Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam;
Cur, nisi quod turpis oratio est? Quare ad ea primum, si videtur; Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho; Dat enim intervalla et relaxat. Solum praeterea formosum, solum liberum, solum civem, stultost; Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia.
Id autem eius modi est, ut additum ad virtutem auctoritatem videatur habiturum et expleturum cumulate vitam beatam, de quo omnis haec quaestio est.
Suam denique cuique naturam esse ad vivendum ducem. Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Et quidem, inquit, vehementer errat; Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. Non risu potius quam oratione eiciendum? Bestiarum vero nullum iudicium puto.
Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem.
Cur haec eadem Democritus? Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Semper enim ex eo, quod maximas partes continet latissimeque funditur, tota res appellatur. Ego vero isti, inquam, permitto. Quis istud possit, inquit, negare? Quam illa ardentis amores excitaret sui! Cur tandem?
Quo studio cum satiari non possint, omnium ceterarum rerum obliti níhil abiectum, nihil humile cogitant; Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Sapientem locupletat ipsa natura, cuius divitias Epicurus parabiles esse docuit. Tum mihi Piso: Quid ergo? Quarum ambarum rerum cum medicinam pollicetur, luxuriae licentiam pollicetur. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Est, ut dicis, inquam. Maximus dolor, inquit, brevis est.
Itaque omnis honos, omnis admiratio, omne studium ad virtutem et ad eas actiones, quae virtuti sunt consentaneae, refertur, eaque omnia, quae aut ita in animis sunt aut ita geruntur, uno nomine honesta dicuntur.
Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, quae paulo ante dixi. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Igitur ne dolorem quidem. Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia?
Quis est tam dissimile homini. Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Quid nunc honeste dicit? Quam tu ponis in verbis, ego positam in re putabam.
Oratio me istius philosophi non offendit; Hic ambiguo ludimur. Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Nummus in Croesi divitiis obscuratur, pars est tamen divitiarum. Neutrum vero, inquit ille. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Parvi enim primo ortu sic iacent, tamquam omnino sine animo sint.
Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Memini me adesse P. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Scrupulum, inquam, abeunti;
Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Ergo et avarus erit, sed finite, et adulter, verum habebit modum, et luxuriosus eodem modo. Quid enim? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit;
Nihil enim iam habes, quod ad corpus referas; Id est enim, de quo quaerimus. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Nihilo magis. Sed emolumenta communia esse dicuntur, recte autem facta et peccata non habentur communia.
Duae sunt enim res quoque, ne tu verba solum putes. Haec dicuntur inconstantissime. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Quod quidem iam fit etiam in Academia. Poterat autem inpune; Eaedem enim utilitates poterunt eas labefactare atque pervertere.
Lege laudationes, Torquate, non eorum, qui sunt ab Homero laudati, non Cyri, non Agesilai, non Aristidi aut Themistocli, non Philippi aut Alexandri, lege nostrorum hominum, lege vestrae familiae;
Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Hunc vos beatum; Callipho ad virtutem nihil adiunxit nisi voluptatem, Diodorus vacuitatem doloris. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Ipse Epicurus fortasse redderet, ut Sextus Peducaeus, Sex. Qui-vere falsone, quaerere mittimus-dicitur oculis se privasse; Cum autem negant ea quicquam ad beatam vitam pertinere, rursus naturam relinquunt. Bonum negas esse divitias, praeposìtum esse dicis?
An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere?
Tu quidem reddes; Efficiens dici potest. Et quidem, inquit, vehementer errat; Hoc sic expositum dissimile est superiori. Hic ego: Pomponius quidem, inquam, noster iocari videtur, et fortasse suo iure. A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni.
Putabam equidem satis, inquit, me dixisse. Et quidem Arcesilas tuus, etsi fuit in disserendo pertinacior, tamen noster fuit; Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Equidem, sed audistine modo de Carneade? Nam ante Aristippus, et ille melius. Sed tamen intellego quid velit.
Quid affers, cur Thorius, cur Caius Postumius, cur omnium horum magister, Orata, non iucundissime vixerit? Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Equidem soleo etiam quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere.
Nos cum te, M. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Esse enim, nisi eris, non potes. At hoc in eo M. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Virtutibus igitur rectissime mihi videris et ad consuetudinem nostrae orationis vitia posuisse contraria. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit;
Laboro autem non sine causa; Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Quid enim possumus hoc agere divinius? Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quid loquor de nobis, qui ad laudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus? Pauca mutat vel plura sane; Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;
Quare conare, quaeso. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Si longus, levis. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Cupiditates non Epicuri divisione finiebat, sed sua satietate.
Idemne, quod iucunde? Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Ac tamen hic mallet non dolere. Praeclare hoc quidem. Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Sed ad rem redeamus; Quasi vero, inquit, perpetua oratio rhetorum solum, non etiam philosophorum sit.
Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Quis enim confidit semper sibi illud stabile et firmum permansurum, quod fragile et caducum sit? Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis?
Rationis enim perfectio est virtus; Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. At coluit ipse amicitias. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Tenent mordicus. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.
Istam voluptatem perpetuam quis potest praestare sapienti? Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Quae duo sunt, unum facit. Conferam avum tuum Drusum cum C.
Primum divisit ineleganter; Sullae consulatum? Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Ex quo, id quod omnes expetunt, beate vivendi ratio inveniri et comparari potest. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Sed residamus, inquit, si placet. Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta.
Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet.
Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum. In quibus doctissimi illi veteres inesse quiddam caeleste et divinum putaverunt. Deinde prima illa, quae in congressu solemus: Quid tu, inquit, huc? Quod cum ille dixisset et satis disputatum videretur, in oppidum ad Pomponium perreximus omnes. Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Tum ille timide vel potius verecunde: Facio, inquit. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit?
Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Fortitudinis quaedam praecepta sunt ac paene leges, quae effeminari virum vetant in dolore. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam.
Etenim semper illud extra est, quod arte comprehenditur. Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Experiamur igitur, inquit, etsi habet haec Stoicorum ratio difficilius quiddam et obscurius. Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet.
Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Restinguet citius, si ardentem acceperit. Hanc ergo intuens debet institutum illud quasi signum absolvere. Primum Theophrasti, Strato, physicum se voluit; Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Summus dolor plures dies manere non potest? Sed ille, ut dixi, vitiose.
Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? Ut id aliis narrare gestiant? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor; Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Rationis enim perfectio est virtus; Ita graviter et severe voluptatem secrevit a bono. Ostendit pedes et pectus. At modo dixeras nihil in istis rebus esse, quod interesset. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Eam stabilem appellas.
Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Praeclare hoc quidem. Quid ait Aristoteles reliquique Platonis alumni? Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Urgent tamen et nihil remittunt. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris;
Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere.
Sed tu istuc dixti bene Latine, parum plane. Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Semovenda est igitur voluptas, non solum ut recta sequamini, sed etiam ut loqui deceat frugaliter. An est aliquid per se ipsum flagitiosum, etiamsi nulla comitetur infamia? Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Quid iudicant sensus? Quonam, inquit, modo? Cur post Tarentum ad Archytam?
Scaevolam M. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Est enim effectrix multarum et magnarum voluptatum. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. De quibus cupio scire quid sentias.
Laboro autem non sine causa; Quis non odit sordidos, vanos, leves, futtiles? Sedulo, inquam, faciam. Summum a vobis bonum voluptas dicitur. Qui igitur convenit ab alia voluptate dicere naturam proficisci, in alia summum bonum ponere? Illi enim inter se dissentiunt. Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Idemque diviserunt naturam hominis in animum et corpus.
Quae cum essent dicta, discessimus. Laboro autem non sine causa; Duo enim genera quae erant, fecit tria. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Sed residamus, inquit, si placet. Falli igitur possumus. Torquatus, is qui consul cum Cn. Sit hoc ultimum bonorum, quod nunc a me defenditur; Ne discipulum abducam, times. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster?
Illud non continuo, ut aeque incontentae. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Si mala non sunt, iacet omnis ratio Peripateticorum. Inde igitur, inquit, ordiendum est. Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala? Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Est tamen ea secundum naturam multoque nos ad se expetendam magis hortatur quam superiora omnia. Itaque hic ipse iam pridem est reiectus;
At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Quid de Pythagora? Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Sint ista Graecorum; Non ego tecum iam ita iocabor, ut isdem his de rebus, cum L. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam.
Quod cum dixissent, ille contra.
Eadem nunc mea adversum te oratio est. Oratio me istius philosophi non offendit; Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. Expressa vero in iis aetatibus, quae iam confirmatae sunt. Ab his oratores, ab his imperatores ac rerum publicarum principes extiterunt. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Quid igitur dubitamus in tota eius natura quaerere quid sit effectum? Que Manilium, ab iisque M. At multis malis affectus.
Et ille ridens: Video, inquit, quid agas; Si longus, levis dictata sunt. Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Quid Zeno? Nam et a te perfici istam disputationem volo, nec tua mihi oratio longa videri potest. Estne, quaeso, inquam, sitienti in bibendo voluptas?
Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; At cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Maximus dolor, inquit, brevis est. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Universa enim illorum ratione cum tota vestra confligendum puto. Multa sunt dicta ab antiquis de contemnendis ac despiciendis rebus humanis; In omni enim arte vel studio vel quavis scientia vel in ipsa virtute optimum quidque rarissimum est. Maximas vero virtutes iacere omnis necesse est voluptate dominante.
Tantum dico, magis fuisse vestrum agere Epicuri diem natalem, quam illius testamento cavere ut ageretur. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Eaedem res maneant alio modo. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi.
Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Idemne potest esse dies saepius, qui semel fuit? At Zeno eum non beatum modo, sed etiam divitem dicere ausus est. Nemo nostrum istius generis asotos iucunde putat vivere. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum.
Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? Nec vero pietas adversus deos nec quanta iis gratia debeatur sine explicatione naturae intellegi potest. Quod ea non occurrentia fingunt, vincunt Aristonem; Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Non semper, inquam; Quid interest, nisi quod ego res notas notis verbis appello, illi nomina nova quaerunt, quibus idem dicant? Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur.
Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; Sed hoc sane concedamus. At iam decimum annum in spelunca iacet. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate.
Quid sequatur, quid repugnet, vident. Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Cur deinde Metrodori liberos commendas?
Quod et posse fieri intellegimus et saepe etiam videmus, et perspicuum est nihil ad iucunde vivendum reperiri posse, quod coniunctione tali sit aptius.
Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Sed hoc sane concedamus. Si alia sentit, inquam, alia loquitur, numquam intellegam quid sentiat; Vestri haec verecundius, illi fortasse constantius. Nam aliquando posse recte fieri dicunt nulla expectata nec quaesita voluptate. A quibus propter discendi cupiditatem videmus ultimas terras esse peragratas. Quid ergo hoc loco intellegit honestum? Propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus.
Neque enim civitas in seditione beata esse potest nec in discordia dominorum domus; Si autem id non concedatur, non continuo vita beata tollitur. Nam Pyrrho, Aristo, Erillus iam diu abiecti. Aliter enim nosmet ipsos nosse non possumus. Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Iam in altera philosophiae parte. At multis malis affectus. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit.
Haec dicuntur inconstantissime. Nos paucis ad haec additis finem faciamus aliquando; Ut in geometria, prima si dederis, danda sunt omnia. At multis se probavit. Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Itaque his sapiens semper vacabit. Satis est ad hoc responsum. Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio.
Quid censes in Latino fore? Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.
Nam ista vestra: Si gravis, brevis; Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. Laboro autem non sine causa; Recte, inquit, intellegis. Quare obscurentur etiam haec, quae secundum naturam esse dicimus, in vita beata;
Quibus autem in rebus tanta obscuratio non fit, fieri tamen potest, ut id ipsum, quod interest, non sit magnum.
Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Eadem fortitudinis ratio reperietur. Age, inquies, ista parva sunt. Rationis enim perfectio est virtus; Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur.
Ergo id est convenienter naturae vivere, a natura discedere. Si de re disceptari oportet, nulla mihi tecum, Cato, potest esse dissensio. Quod si ita sit, cur opera philosophiae sit danda nescio. Conferam avum tuum Drusum cum C. Unum nescio, quo modo possit, si luxuriosus sit, finitas cupiditates habere. Facile est hoc cernere in primis puerorum aetatulis. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Sed haec quidem liberius ab eo dicuntur et saepius. Sed non alienum est, quo facilius vis verbi intellegatur, rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere. Duo enim genera quae erant, fecit tria. Sit sane ista voluptas.
Quo tandem modo? Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; Sed tamen est aliquid, quod nobis non liceat, liceat illis. Quid est, quod ab ea absolvi et perfici debeat? Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Cui Tubuli nomen odio non est? Non est igitur summum malum dolor.
Quod cum accidisset ut alter alterum necopinato videremus, surrexit statim. Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidii. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. In his igitur partibus duabus nihil erat, quod Zeno commutare gestiret. Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus.
Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Dat enim intervalla et relaxat. Sed tamen enitar et, si minus multa mihi occurrent, non fugiam ista popularia. Scrupulum, inquam, abeunti; Atque haec ita iustitiae propria sunt, ut sint virtutum reliquarum communia. Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Quid, de quo nulla dissensio est? Paulum, cum regem Persem captum adduceret, eodem flumine invectio? An nisi populari fama? Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens.
Nam cui proposito sit conservatio sui, necesse est huic partes quoque sui caras suo genere laudabiles. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere.
Tamen a proposito, inquam, aberramus. An hoc usque quaque, aliter in vita? Roges enim Aristonem, bonane ei videantur haec: vacuitas doloris, divitiae, valitudo; Nemo igitur esse beatus potest. Efficiens dici potest. Ut scias me intellegere, primum idem esse dico voluptatem, quod ille don. Nihil illinc huc pervenit.
Quare conare, quaeso. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Qualem igitur hominem natura inchoavit? Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum.
Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere.
Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit? Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Etiam beatissimum? Certe nihil nisi quod possit ipsum propter se iure laudari. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Dat enim intervalla et relaxat.
Restat locus huic disputationi vel maxime necessarius de amicitia, quam, si voluptas summum sit bonum, affirmatis nullam omnino fore.
Torquatus, is qui consul cum Cn. Miserum hominem! Si dolor summum malum est, dici aliter non potest. Age sane, inquam. Ergo hoc quidem apparet, nos ad agendum esse natos. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit; Certe non potest. Graecis hoc modicum est: Leonidas, Epaminondas, tres aliqui aut quattuor;
Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Simus igitur contenti his. Multoque hoc melius nos veriusque quam Stoici. Proclivi currit oratio.
Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. At quanta conantur! Mundum hunc omnem oppidum esse nostrum! Incendi igitur eos, qui audiunt, vides. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Et nunc quidem quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar, est id extrinsecus; Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata. Illa videamus, quae a te de amicitia dicta sunt. Sed nimis multa. Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Sed residamus, inquit, si placet. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Illud dico, ea, quae dicat, praeclare inter se cohaerere.
Quae possunt eadem contra Carneadeum illud summum bonum dici, quod is non tam, ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret.
Nihil sane. At multis se probavit. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Nihil opus est exemplis hoc facere longius. Minime id quidem, inquam, alienum, multumque ad ea, quae quaerimus, explicatio tua ista profecerit. Quibusnam praeteritis? Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes;
Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant. Sint ista Graecorum; Si quae forte-possumus. Servari enim iustitia nisi a forti viro, nisi a sapiente non potest. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim?
Quis enim tam inimicus paene nomini Romano est, qui Ennii Medeam aut Antiopam Pacuvii spernat aut reiciat, quod se isdem Euripidis fabulis delectari dicat, Latinas litteras oderit?
Deinde qui fit, ut ego nesciam, sciant omnes, quicumque Epicurei esse voluerunt? Philosophi autem in suis lectulis plerumque moriuntur. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis.
Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans; Ergo ita: non posse honeste vivi, nisi honeste vivatur? Neque enim disputari sine reprehensione nec cum iracundia aut pertinacia recte disputari potest. Quae similitudo in genere etiam humano apparet.
Etsi dedit talem mentem, quae omnem virtutem accipere posset, ingenuitque sine doctrina notitias parvas rerum maximarum et quasi instituit docere et induxit in ea, quae inerant, tamquam elementa virtutis.
Equidem, sed audistine modo de Carneade? Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Quorum sine causa fieri nihil putandum est. Quis animo aequo videt eum, quem inpure ac flagitiose putet vivere? Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem.
Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus; Rationis enim perfectio est virtus; Ut pulsi recurrant? Inde sermone vario sex illa a Dipylo stadia confecimus. Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Ne discipulum abducam, times.
Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Tollenda est atque extrahenda radicitus. Bonum incolumis acies: misera caecitas. Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam.
Quid turpius quam sapientis vitam ex insipientium sermone pendere? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur.
Quis hoc dicit? Quis est enim, in quo sit cupiditas, quin recte cupidus dici possit? Et harum quidem rerum facilis est et expedita distinctio. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas. An nisi populari fama? Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit?
Hanc in motu voluptatem -sic enim has suaves et quasi dulces voluptates appellat-interdum ita extenuat, ut M. Itaque rursus eadem ratione, qua sum paulo ante usus, haerebitis. Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Maximus dolor, inquit, brevis est. Deprehensus omnem poenam contemnet. Hoc Hieronymus summum bonum esse dixit.
Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Urgent tamen et nihil remittunt. Tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; Sedulo, inquam, faciam.
Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. Sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibuscum re concinebat, verbis discrepare? Nam quibus rebus efficiuntur voluptates, eae non sunt in potestate sapientis. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Conferam tecum, quam cuique verso rem subicias;
Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Qui bonum omne in virtute ponit, is potest dicere perfici beatam vitam perfectione virtutis; Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Non quaero, quid dicat, sed quid convenienter possit rationi et sententiae suae dicere. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis.
Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Minime vero, inquit ille, consentit. Tum Quintus: Est plane, Piso, ut dicis, inquit. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Res enim concurrent contrariae. Satisne vobis videor pro meo iure in vestris auribus commentatus? Videmus in quodam volucrium genere non nulla indicia pietatis, cognitionem, memoriam, in multis etiam desideria videmus. Quis istud possit, inquit, negare?
Quae quidem sapientes sequuntur duce natura tamquam videntes; Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. De hominibus dici non necesse est. Eam tum adesse, cum dolor omnis absit; At enim sequor utilitatem. Quod autem principium officii quaerunt, melius quam Pyrrho;
Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur. Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Atqui eorum nihil est eius generis, ut sit in fine atque extrerno bonorum.
At multis se probavit. Non est enim vitium in oratione solum, sed etiam in moribus. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Cetera illa adhibebat, quibus demptis negat se Epicurus intellegere quid sit bonum. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? An vero displicuit ea, quae tributa est animi virtutibus tanta praestantia? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Nunc vides, quid faciat. Frater et T. Tanti autem aderant vesicae et torminum morbi, ut nihil ad eorum magnitudinem posset accedere.
Te enim iudicem aequum puto, modo quae dicat ille bene noris. Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Ita cum ea volunt retinere, quae superiori sententiae conveniunt, in Aristonem incidunt; Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Que Manilium, ab iisque M. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem.
Tu autem negas fortem esse quemquam posse, qui dolorem malum putet. Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Nec vero alia sunt quaerenda contra Carneadeam illam sententiam. Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Qui autem esse poteris, nisi te amor ipse ceperit? Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Si stante, hoc natura videlicet vult, salvam esse se, quod concedimus;
Quos ille, di inmortales, cum omnes artus ardere viderentur, cruciatus perferebat! nec tamen miser esse, quia summum id malum non erat, tantum modo laboriosus videbatur;
Intrandum est igitur in rerum naturam et penitus quid ea postulet pervidendum; Vide, quaeso, rectumne sit. Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Tum Piso: Quoniam igitur aliquid omnes, quid Lucius noster? Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Quae sequuntur igitur?