Dys Robin Briw, ny quoi-erbee eh hene ta shirrey cur lesh stiagh
y Ghaelg reesht.
Doolish, Jecrean, yn un laa yeig jeh Mee veanagh y yeuree, 1821.
Cha s’aym’s nee Robin ny Thom ny Juan t’ort; agh dy veeit mee
rish yn ennym Robin Briw ’sy phabyr, as dyn ennym elley: agh ta mee
ouryssagh ny-yeih dy vel shiu myr y çhenn Legion roish nish, as dy
vel shiu ymmodee; son cheayll mee jiu roie. Ta mee goaill yindys
cre ta jannoo ort, solley ta! Va mee dy slane kiarail loayrt rhyt
roish nish, agh duirree mee orrym tammylt, jerkal rish tooilley
ommijys void. T’eh jeeaghyn nish myr dy r’ou er n’ghoaill fea; agh
ta mee dooyteilagh dy bee oo ec obbyr reesht, cha leah’s yiow
caa.
Cre wooishagh oo? Nee dy chur lesh Gaelg reesht er e toshiaght,
as myr shen dooney magh schlei as soilshey as tushtey veih
Manninee? T’ou steetagh dy liooar, raad t’ou gra nagh vel oo
shirrey lhiettal y Vaarle—ec y traa cheddin dy vel oo moylley
Gaelg! Vel oo sheiltyn ayns dty chree, dy re blebbinyn sleih?
Verrym’s fys dhyt er, nee blebbinyn Manninee, mannagh nee!
Manninagh, t’ou fakin mish, chammah rhyt’s: agh ghoin nearey
moylley mee-hushtey as lhag-ynsagh da my gheiney çheerey. Shynney
lhiam ad foddey ro vie dy chraidey moo myr shen, na dy chur lheid y
vranlaadee ayns nyn ging, as çheu-mooie jeh shen cur shaghrynys er
y çheeloghe aeg ta girree. Wooishin ad dy heet myr çheernyn
elley—ynsit—as geyrit, as coamrit lesh schlei; choud’s t’ou uss,
t’eh laik, son freayll ad sheese dys nyn shenn oayll, nagh loayr ad
dys earishyn foddey brenneein dy ghlare agh Gaelg. Gow coyrle, lah,
as bee feagh.
T’eh dooghyssagh da deiney geearree reddyn noa; cha nee edyr son
dy vel ad veg share na lheid’s v’ad cliaghtit orroo, agh eer son dy
vel ad noa, as dyn oyr arragh. Ta aigney dooinney myr shen er ny
chummey, dy vel eh graihagh er caghlaa: shoh dooghys yn annym
beayn. Ta e breeghyn cha earrooagh nagh vel mooads erbee dy hushtey
ny dy schlei, fysseree erbee cha dowin as cha soilshit shen, nagh
vel sthill fondagh as shegin er caghlaa ynsagh. Cha vel lheamys dy
ve currit son shoh, myr foill—er yn oyr dy vel eh cummey nyn dooie,
as dy vel eh myr shen pointit cour ymmydyn y vea. Agh lhisagh
twoaie ve currit da’n jerrey. Caghlaa erbee ta jeh foays, shen as
shen ynrycan lhisagh ve yn ard red huggey dy yeeaghyn. My t’eh jeh
foays, t’eh eisht jeh scansh, as lhisagh eh ve taaghit. Mannagh
vel, lhisagh eh ve jiooldit rish.
Nish red ta cur brah er nhee dy vel mie as vondeishagh, cha vod
red erbee ve n’oi. Ta resoon, yn ard-vree t’ayns dooinney, gynsagh
shin dy plain dy vel yeearree dy ynsagh nhee erbee mie kiarit son
foays y pheiagh; as er yn oyr shen, t’eh ard-chiarail Yee ny grayse
dy beagh eh eiyrit da. Ta caghlaa tushtey jeh dagh nhee kiarit dy
leeideil shin dys foays. Er-y-fa shen t’eh choud shen mie, as t’eh
ard-chreenaght sheelnaue, dy ooraghey lheid y mian. Son ta miandys
hene goaill cummey veih’n jerrey ta jeeaghit huggey. Ta tushtey as
schlei, ta resoonys as keeall jeh caghlaaghyn sorçh jeh foays ayns
wheesh as dy vel ad dys vondeish.
Eer myr shen bentyn da’n ynsagh ta ry gheddyn ayns coontaghyn
naightoilagh cadjin y laa, ny’n çhiaghtin ta goll shaghey. T’eh
ooilley son soilshaghey shin ayns caghlaaghyn nhee; t’eh myr shen
cur caa dooin jannoo’n reih shen lhisagh ve ayns pooar dagh unnane
dy yannoo, jeh ny reddyn ta kiongoyrt rish ’sy theihll. Tra ta shin
lhaih coontaghyn jeh reiltys, jeh caghlaaghyn taghyrt fud sheshaght
chadjin, marish ny reddyn ta goaill seose aignaghyn slane
reiltyssyn as pobble—t’ad ooilley son soilshaghey as son jannoo
sleih ny share bentyn da annym as callin. T’ad son cur er sleih
reih ny reddyn s’feeu, as shaghney lheid’s ta neu-vondeishagh.
Shoh’n foays ta ayns cur magh pabyryn cour y çhiaghtin, ayndoo ta
dagh nhee ta taghyrt, mie as sie, ayns coorse y theihll dy baghtal
soilshit—as shoh yn vondeish ta ayns ny jirmayd newspabyr rish.
Er-y-fa shen, ta lheid feeu moylley, my she shen dy vel y sleih ta
dy chur magh eh er çheu foays as aigney mie da deiney; bee lheid
jeh foays cadjin da’n slane theay.
S’aalin y traa ta er jeet orrin—s’mie son slaynt—as s’mie son
soylley yn vea; as cre cha booisal as lhisagh sleih y ve er cur my
ner yn ghrian sollys jannoo cha boggoil jeh dagh nhee heihlt lesh e
ghoullyn gerjoil! Agh beggan ta’n wooise ta dy cadjin ennit as
soilshit son ny toyrtyssyn bannee ta deiney dy ghoaill soylley jeu.
Er dy chooilley heu yiow main y vunnys aarloo dy hrughanys as dy
phlaiynt. Jir ad dy vel rour çhirmagh—dy vel y faiyr shymley—ny
messyn ayns gaue ve cummit, son laccal y druight ta gientyn
messoilys; dy vel ny cretooryn gaueagh goll neeal—as nagh vel
caslys dy bee palçhey. She, shoh yn red ta marvaanee ny hooirey
kinjagh shegin er—yn phalçhey.
Agh eshyn ghow shin ass brein nyn mayrey, as ta dy nyn gummal
seose er dyn traa ruggyr shin, as dys nyn gione lheeah—as eer dys
oor y vaaish ta dy nyn ymmyrkey; ny lomarcan echeysyn ta fys cre ta
dys nyn voays. Dasyn er-y-fa shen lhisagh shin faagail dagh
nhee—son eshyn yn ayr ain ooilley—shinyn e chloan, as echey share
ta fys cre share dooin. As my t’eh ny cheayrtyn fakin eh mie dy
reayll vondeishyn beggey voin, shegin dooin ny-yeih goaill rish dy
vel ain nastee foddey erskyn nyn doilliu. Liorish e lhiettys jeh
nyn mian t’eh gynsagh shin—liorish cur orrin gennaghtyn nagh vod
main veg y yannoo jin hene—t’eh dy chur shin ayns cooinaghtyn dy re
veihsyn ta dagh nhee; as myr shen t’eh geginagh shin dy yeeaghyn
seose, as dy chur nyn marrant ynrycan er e feoiltys. My ghoys mayd
ain hene y chooish ayns eer aght resoon, yiow main dy vel y seihll
reillt, lurg ooilley, foddey share na oddagh shinyn reill eh, ga dy
beagh ain nyn aigney. Son dy beagh eh ain, cre yinnagh shin?
Lhig da dagh eirinnagh reih emshyr er-lheh da hene. Lhig da
fliaghey y chur lesh neose er e faiyr, as er e vagher foghanagh. Ta
fer jeeragh son thooilley—da fer elley, echey ta giareeyn as
lheeantyn, ta çhiass ny greiney ny s’vondeishee. Ec yn un oor jeh’n
laa ta ooilley shoh dy ve jeant. Cre’n sorçh dy heihll veagh ain?
Ta’n traagh traa-vuinn,—son eck shoh ta çhiass ny greiney mie. Ta’n
ghrian as y çhiass eisht freilt cour ny magheryn shen er-lheh; er
son yn arroo as ny glassyreeyn elley, ta’n fliaghey mie. Cre’n aer
veagh ain—cre ny goullyn-twoaie! Thooillaghyn ayns un ynnyd,
tuittym veih’n vodjal dullyr—çhiass as sollyssid ayns ynnyd elley!
Ec yn un oor, ’syn un laa, nyn shassoo er mullagh slieau, heeagh
shin whilleen caghlaa bodjal, as whilleen shilley neu-chadjin as
verragh nyn dappey voin.
Agh faag main y thalloo, as vermayd shilley er yn aarkey.
Whilleen baatey, as ny shlee na ta ardjyn y chombaase, ta daa-yeig
as feed ayns earroo. Ta dagh unnane oc shirrey goaill coorse
er-lheh; as er-y-fa shen, ta feme caghlaaghyn geay dy heidey. Nagh
beagh ad er y cheilley? Cre’n chragh veagh fud ny baatyn—cre’n
scaalhean er ny lhongyn shiaulley dys whilleen ard er eaghtyr yn
eaynagh vooar!
Keesh son kied dy varroo ushagyn
Vanninee dooie, my gheiney çheerey hene, eaisht-jee rhym, as
gow-jee slane tastey jeh ny ta mee goll dy ghra—son t’eh feeu nyn
imnea! Ta shiu er chlashtyn, dyn dooyt, jeh’n leigh tadyr nish mysh
jannoo, bentyn da keesh son kied dy varroo ushagyn. Cre hug ayns
nyn gione lheid yn ommijys cha s’aym—mannagh re dy voddagh fer ny
jees ny vud oc, ta miandagh er bee blaystal as feieys, goaill ass
laue dy voddagh ad jannoo gamman jin. Shickyr dy liooar ’sy traa
t’er n’gholl shaghey, va lheid y roosteyrys surrt, tra haghyr da ve
aigney baanrit ree ny çhiarn ennagh son freayll ooilley ny reddyn
mie da hene. Agh nish ta sleih son toiggal ny share—ta fys as
shickyrys oc dy vel cairys ec dagh dooinney da e chooid, as nagh
b’lhoys da fer erbee çheet stiagh er e circle nagh vel eh lowal
jeh, chamoo vees eh spooillit noi e yioin.
Vanninagh! Shoh yn leigh t’ad nish son jannoo noi ayd. T’eh dy
reayll oo veih lhiggey shott er ushag ayns ny magheryn ayd hene,
choud’s shegin dhyt cur kied da joarree joogh erbee ta fort echey
geeck daa phunt ’sy vlein dy chur lesh e ghreie-baaish çheu-sthie
jeh dty gharey—dy jarroo çheu-sthie jeh stundayrt jeh dty chione—as
goaill y chooid ayd hene ec dty chosh, fegooish dty chied, ny geill
erbee da dty vaggyrt ny dty oghsan. Vel shoh resoon, my heshee
gheiney? Nee shoh cairys? Jir shiu dy vel lheid y reamys leighoil,
ny dy lhisagh eh ve jeant leighoil, choud as ta bree meeyl faagit
ayns Manninee? Meeyl dooyrt mee! She beishteig s’inshley na meeyl
yinnagh surranse lheid yn oltooan; son oltooan hrome eh, dy ghra yn
chooid sloo jeh, dy ve soit orrin myr shen ayns nyn eer magheryn,
as b’lhoys lhien kionnaghey greie-baaish son ny hymmydyn lowal ain
hene, fegooish hoshiaght shirrey kied er—quoi? As my haghyrys da
guiy-feie, ny thunnag, ny patrag, ny eer lhon getlagh shaghey,
shegin faagail eh da’n chied joarree, da’n chied vaarliagh hed
harrish nyn gagliagh!
Veagh shoh naareydagh lhiggey lesh ayns çheer erbee, foddey smoo
ayns çheer, ny leighyn eck ta resoonagh, as follan, as mie—ta cur
slane reamys da dy chooilley unnane jannoo cre saillish rish e
chooid hene. Agh cha vel y leigh noa shoh ennee foast er ve lowit
jeh liorish y ree, chamoo credjym dy bee eh; as t’eh yindys vooar
lhiam’s dy row eh rieau er ny chummey er çheu-sthie jeh’n ellan.
Nee yn Chiare-as-Feed oddagh cur nyn laue dys lheid y leigh? Nee
slane ooashley yn ellan ghoghe ass laue lheid y red?
Agh my gheiney çheerey, ny surr-jee lheid dy ve jeant riu.
Fockle-jee magh nyn giarail dy gow shiu yn leigh jeh dooinney erbee
ghoys er dy hooyl trooid ny magheryn eu lesh gun; as varr-a-mish
diu nagh lhoys da. Ta paart er n’yannoo shoh, as tar ad choud shen
creeney; son lurg shoh cha bee leshtal ec y roosteyr. Ta’n leigh ta
dy reayll dooin nyn gooid hene ny s’troshey na leigh erbee dy vel
er ve jeant, ny vees jeant dy bra.
Slane lhiu. Foddee dy glinn shiu voym reesht. Ta shiartanse dy
reddyn elley ta foym dy screeu foast, tra vees caa aym.
Illiam Dhone.
Mee veanagh yn ouyr, yn 26oo laa, 1833
Pleadeilys eddyr daa Vanninagh dooie.
(Juan as Illiam meeiteil.)
Juan. — T’ou çheet.
Illiam. — Ta, t’ou uss çheet neesht.
J. — Ta moghrey fihn ayn.
I. — Ta shen ayn, agh ta traa mie rastagh harrish ain.
J. — Ta dy jarroo. Geayll oo jeh’n lhong va trait laa chaie mooie
jeh Kione Yurby?
I. — Dy ve shickyr—nagh row eh ’sy phabyr?
J. — Cre’n pabyr t’ou uss goaill?
I. — Ta ghaa ny three jin goaill yn Heral eddyr shin; as shimmey
oor pleasal t’eh cur orrin ceau; t’eh cur shaghey yn traa, choud’s
t’eh ginsh jeh ny reddyn ta goll.
J. — Ta Juan Bouyr as mee hene goaill y Sun eddyr shin. Ta wite
pleat jeant ayn er y gherrid shoh mychione y Chiare-as-Feed—wite
çhengleyrys.
I. — Hoh! Ommijys lah—jus rud dy lhieeney yn duillag.
J. — Ta ny smoo na shen ayn. Vel oo toiggal ad?
I. — T’ad mie doillee lhiam ny cheayrtyn, foast strou hene dy vel
mee lane vie.
J. — Insh dou cre ta’n fockle liauyr shen meanal,
‘rebrezentashyn’. T’ad gusal mennick eh, agh cha vel y cheeall my
chione cre t’eh meanal.
I. — Cha s’ayd cre rebrezentashyn! T’ou dty voght glen ny-yeih,
mannagh s’ayd cre rebrezentashyn. Jeeagh ’sy dicksinerry, ghooinney
as yiow jeeragh eh. Vel dicksinerry ayd—foddee nagh vel—eeaseeym’s
nane dhyt.
J. — Oh ta shenn unnane aym ny lhie er y latt ayns shen sthie, agh
ta ny duillagyn eck faggys ooilley raipit assjee; agh yioym un ockle
aynjee foast—nee un duillag shen.
I. — Cre sheeu dhyt boirey? Inshym’s mee hene dhyt, ghooinney.
Rebrezentashyn—ta shen fer shassoo ayns ynnyd fer elley. Ta’n Heral
shassoo er dy lhisagh sleih jannoo leighyn dy phleasal ad hene, cha
nee faagail da’n Kiare-as-Feed ad. As dy jarroo ta mish mee hene
goaill toshiaght dy leaystey red beg bentyn daue. Nagh beagh eh
foddey share dooin stroak ve ain ayns ny coonseilyn oc? Shen myr
tadyr ayns Sostyn. Ta dagh skeerey cur stiagh dooinney ayns yn ynnyd
oc: dooinney reiht lioroo hene. As nagh mie veagh eh dy voghe shin
kied voish y Ree dy reih dooinney ayns y skeerey ain, fer veagh
toiggal feme y skeerey, as myr shen veagh fondagh dy chiarail leighyn
fondagh dooin?
J. — Cha vel mee gobbal. Nish hene t’ad taggloo jeh gobbal kied da
ny heirinnee ta shirrey cur pudaaseyn ass çheer; as ta fys mie ain
ooilley er dy vel shoh red feer neu-chreeney; son cre’n phrice yiow
nish er yn arroo? As cre’n aght nee yn tannys y mayl? Er son feme cha
bee ayn: yiow main palçhey voish Nalbin, as shen ayns traa giare,
lhig da gennid ve ayn ny dyn; agh ta fys ain er un red, bee curnaght
voish ny çheernyn mooie lhieeney stiagh orrin, as freayll sheese
price yn arroo myr boallagh eh, myr shen nagh bee çhionse edyr faagit
dooin.
I. — Ta’n irrin ayd. C’raad yiow sleih argid ec y traa t’ayn dy
eeck ny feeaghyn bleeaney oc? Agh bee eh ny share da ny
leighderyn.
J. — Wahll, wahll, cha vel shoh agh un red ny-yeih, agh shimmey
red t’ayn.
I. — Shoh yn queshtan, vel eh lowal da’n Chiare-as-Feed jannoo
leigh erbee fegooish consent y theay? Er-nonney lhig daue ve reiht
liorish y theay, as eisht veagh dagh skeerey as çhionse echey son
cairys; son oddagh ad eisht jannoo stiagh rish y dooinney mooar oc
hene er dy chooilley oyr jeh egin foshlit ny feme erbee oddagh ve
reaghit liorish leigh noa.
J. — Veagh shoh resoonagh, dy ghra yn chooid sloo jeh. Agh cre
sheeu taggloo? Cha vowmayd nyn aigney!
I. — Kys s’ayd’s son shen? Foddee dy now.
J. — Beggan! Ta’n Kiare-as-Feed as sneih currit orroo, as t’ad
gra dy vel ad corree, as dy vel paart jeu hene screeu ayns y Sun cha
keoi as dy beagh ad dy feer baanrit.
I. — Cha voddym credjal shen—ta sins smoo ayndoo na dy ghoaill
olk rish yn irriney, shickyr. Ta fys mie oc er nagh re noi oc hene
myr deiney er-lheh ta’n chooish bentyn, agh daue myr king-leeidee yn
theay, as shen-y-fa cha vel eh queshtan ta bentyn da resoon cadjin,
chamoo t’eh madyr erbee dauesyn agh dys vondeish y çheer; çheu-mooie
jeh shen, dy beagh ad currit ass oik mairagh veagh eh dys y vondeish
oc hene, son haueagh eh cost daue cha nee beggan, goll dys Balley
Chashtal myr whilleen goayr dys bwoaillee. Ec y chooid smessey veagh
ad myr vadyr: as eer bentyn da nyn ooashley oddagh eh ve ny share,
son oddagh ad, whilleen as ta feeu, ve reiht ass y noa. As lurg
ooilley quoi s’fondagh veagh son y vissness na ad hene?
J. — Cha s’aym’s boy, agh hee main cre jir yn Heral tra hig eh. Ta
mish coontey lane jeh’n Heral. Ta mee treeal goaill eh son y nah
raiee. Eeasee oo dou eh, as eeasym’s y Sun dhyt’s. Bee pleat dewil
goll son shiaghtinyn.
I. — Dyn dooyt cha vod ad ve feagh.
J. — T’ou uss er çheu yn Heral.
I. — Ta mee goaill rish dy vel, as cha nee fegooish resoon. Ta
ooilley yn sleih son echey. Eie stiagh myr t’ou goll shaghey, as
jeeaghym’s dhyt eh.
J. — Feer vie, my vees traa aym nee’m gyllagh er y raad back.
Pleadeilys eddyr daa Vanninagh dooie.
(Juan as Illiam meeiteil.)
Illiam. — Wahll Yuan, kys t’ou goll er bwo? Vel oo rey rish y
Heral? Vel oo er lhaih ny naightyn noa bentyn da’n
Chiare-as-Feed?
Juan. — Cre ny naightyn t’ou meanal? Cha vel mish er vakin nhee
erbee noa ayn edyr, ga dy vel y pobble geearree dy beagh reamys oc
reih yn Chiare-as-Feed. Dys shen t’eh ooilley çheet er-lhiam’s—c’red
elley?
I. — Oh ta ny smoo na shen. Tar ad nish taggloo jeh jannoo accan,
cha nee da’n Ree, agh da’n Chiare-as-Feed ad hene, dy yannoo leigh dy
bee ad maghey shoh reiht liorish sleih ny çheerey, as cha nee lioroo
hene.
J. — Ta’n irrin ayd. Yarrood mish.
I. — Ogh ghooinney, shoh eer bree as smuir y chooish. Ta mish
shickyr jeh nagh vel un er hene jeh’n Chiare-as-Feed nagh jinnagh
sideal lhien ’sy chooish, dy jinnagh shinyn agh jannoo nyn aghin huc
hene hoshiaght, geearree ad dy yannoo leigh ad ve reiht ass y noa,
er-nonney ad ve reiht liorish slane consent y çheer trooid-magh ny
skeeraghyn. Son instans, fer son dagh skeerey as y chooid elley son
ny baljyn-margee. Cre t’ou gra rish shen?
J. — Dy jarroo shynney lhiam’s mie yn resoon ayd; as ta mee dy
jarroo credjal nagh vel wan oc nagh jinnagh nyn laue dys y leigh, as
myr shen settlal y chooish ec slap.
I. — Boy veen cre’n yllagh veagh trooid yn ellan, scoltagh ad ny
creggyn faggys lesh eam. Boy lah, cre’n boggey vees orrin y laa
shen!
J. — Ta mish dy slane jerkal rish y laa shen, Illiam; as son yn
oyr shoh. Inshym’s dhyt red foddee nagh row fys ayd’s er roie. Ta’n
chooid smoo jeh’n Chiare-as-Feed er e hon. Tar ad slane kiarit, ta
mish toiggal, dy yannoo soiagh jeh accan huc liorish y theay, as
gialdyn feaysley.
I. — My t’eh dy feer myr shen, Yuan, cha voddagh Manninee red
s’doaieagh y yannoo na çheet er nyn doshiaght, as cur y chied çhionse
daue, as eisht heeagh sleih cre’n aght harragh ad er.
J. — Veagh eh foddey sloo dy hrubbyl, as çheu-mooie jeh shen,
veagh eh ny s’easal y yannoo, as ooilley çheu-sthie jin hene. Veagh
Manninee goll lesh y cheilley dys yn obbyr, as cha nee roostey nyn
dhoin dys joarreeyn, as ginsh daue ayns Sostyn nagh voddagh shin
jannoo n’egooish oc. Ayns Mannin veg veen ’sy traa t’ayn cha vel
keesh orrin agh lheid as ta shin goaill soylley jeh. Ta keeshyn er ny
queeylyn—wahll, ta raaidyn mie ain; ta keeshyn er ny moddee—wahll, ta
droghadyn noa jeant; ta keeshyn er ny thieyn oast—as cooid lhisagh
ve, son tar ad jannoo wite assee liorish miolagh shenn vlebbinyn as
scollagyn litçheragh dy iu, as dy chur mow nyn saaseyn beaghee. Nish
ta ooilley ny keeshyn shoh currit magh er ny raaidyn ain, as ta shin
sauail liorish; son ta ny queeylyn, as ny cartyn, as ny greienyn, as
ny crouyn cabbil ain ceau foddey sodjey dooin.
I. — Ta ghooinney; as lurg ooilley, she yn Kiare-as-Feed ren y
leigh hug ny keeshyn shoh orrin.
J. — Dy beagh lesh shen, dy beagh ad er n’yannoo dy chooilley nhee
ren ad chammah’s shen, cha row oyr son plaiynt.
I. — Wahll, wahll, hee main. Lhig daue ve reiht liorish y theay,
as eisht—
J. — She, as eisht bee yn sleih cooilleenit. As my hig accan my
raad’s laccal signal, verrym’s my laue huggey.
I. — Verrym neesht. Oie vie, Juan.
J. — Oie vie ayd, Illiam.
Dys Çhaghter-kiaulleeaght Vannin.
Vainshter, ta mish er n’ghoaill tastey jeh’n ymmodee foays ta shiu
er n’yannoo ayns yn ellan veg shoh, liorish sheidey yn cayrn eu. Gow
shiuish kiarail jeh’n ‘Çhenn Phractitioner’ va screeu hiu yn
çhiaghtin chaie, as ny cur shiu kied da screeu myr nane jeh ny
ymmodee king eu. Tra lhaih mee ny screeunyn echey, va soar yn çhenn
shynnagh cha trome gort jeh, dy row mee eginit dy yeigh my stroin.
Haghyr dou keayrt dy ve ayns y Cashtal, as dennee mee yn soar cheddin
ayns shen.
Ta ny leighderyn nish foddey share na v’ad roish traa Roper, ga dy
vel paart oc jannoo bingys dy liooar liorish Kiaullane Balloo. Va ny
briwnyn as leighderyn roish yn traa shen ooilley er yn un çheu; nish
ta keint dy chairys er ny yannoo da’n theay, liorish bingys yn derrey
yeh as kiaulleeaght yn jeh elley. Ta’n shenn shynnagh shen pleadeil
injil dy liooar, as t’eh goaill ayns laue dy chosney cooishyn myr
boallagh eh. Cha vel mee gobbal nagh vel fer ny jees jeh ny
leighderyn aeg ta ceau famman, gollrish moddee veggey as eddin deiney
orroo. Ta mee gra nagh vel mee gobbal nagh vel resoon dy liooar er
çheu yn “Çhenn Phractitioner,” dy choyrt fo smaght ad. Ta daanys yn
jouyl ayns paart oc, as ayns ny jishagyn oc rieau. Foddee dy vel
peccah ny hayraghyn er eiyrtys yn chloan. Gow shiuish kiarail jeh ny
screeudeyryn eu, er son foddee dy
“Geayll shiu jeh Athaliah, yn moddey-oaldey dewil, Tra stroie ee
pobble Yudah, as ghow ee hene yn reill.”
Foddee eh taghyrt dy glinn shiu reesht voish Mannanan Mac
Lear.
Follaghey Vannin, yn çheyoo laa yeig jeh’n sourey.
Ny vud ocsyn t’eh yn currym ain dy ghoaill rish dy vel shin kianlt
ayns ymmodee booise daue, son yn aigney mie as yn chummal seose oc,
ta shin ayns yn pabyr shoh, ta er ny yannoo ny smoo, ayns aght
er-lheh goaill stiagh nyn vud lheid as ta Manninee dooie, jeh sluight
ooasle Mannanan Mac Lear. Ny whail ocsyn ta shin dy kinjagh er
n’yeeaghyn, ayns yn streeu ain dy chummal seose ny privilegeyn
çhymnit dooin liorish ny shenn ayraghyn ain. Shassoo shickyr ayns yn
chiarail ain dy chummal seose cairyssyn ny çheer ain, as ayns rooteil
seose ny mee-chairyssyn ta er choyrt ayns danjeyr çhiamble casherick
yn constitution ain, liorish fir-oik goaill orroo dy reih ad hene, as
goaill yn oik er mainshtyraght, ayns ynnyd ad ve reiht liorish
cummaltee yn ellan, as ve currit ayns yn oik lioroosyn, dy hassoo
seose er nyn son as dy yannoo cairys ayns nyn ynnyd, ta shin ec dy
chooilley hraa er choyrt nyn dreisht er cummaltee yn çheer ain
hene.
Ta shin er n’gholl er nyn doshiaght myr deiney caggee noi noidyn
yn ellan; ta shin er neginagh ad dy ghoaill rish dy vel ny hobbraghyn
oc lheid as nagh vod ve er ny hurranse liorish yn çheeloghe shoh; ta
shin er cheau foshlit dorrys yn çhiamble dyn-yss, as er neginagh ad
dy choyrt clashtyn da, as dy ockley magh ny haccanyn ain. Agh cha vel
shin foast er ve abyl dy choyrt fo chosh dy chooilley hranlaasagh ta
freayll shin voish feddyn slane reamys; cha vel shin foast er ve abyl
dy choyrt mow dagh drogh chliaghtey ta er nirree seose voish traa dys
traa ny mast’ain, lheid as veagh ayrn erbee jeh reeriaght Hocsyn ayns
nearey roish, as lheid as nagh jinnagh eash erbee, agh ny heashyn
s’dorraghey, y choyrt biallys daue.
Ta’n cooney ta’n laboragh ain er n’gheddyn voish cloan Mannanan
Mac Lear, ga nagh vel ad foast er ve feer vondeishagh, feeu jeh nyn
mooise share—agh ta shin ginsh dy foshlit da ny fir-çheerey ain, dy
re liorish cummal magh ny lomarcan ta’n varriaght dy ve ry gheddyn.
Accanyn ny shenn ayraghyn ain, as ynrickys ashoon Hocsyn ayn va ny
leeideilee dy hroailt ayns yn toilshey er nyn doshiaght.
Ta’n chooish ain mie as troggit er undin shickyr, cha nee er undin
neu-fondagh; she dy charraghey, cha nee dy choyrt mow, Kiare-as-Feed
yn çheer ain ta shin streeu. As ta shin geearree er cummaltee Ellan
Vannin dyn gaase skee ayns jannoo dy mie, son ga nagh vel eh ayns
pooar cretooryn ny lomarcan dy phointeil daue hene leagh nyn
laboragh, lhig daue cooinaghtyn er dy vel ny smoo ayns yn pooar
ock—tar ad abyl toilçhin eh.
Dys Manninee dooie, cummaltee Ellan Vannin.
Gheiney Seyrey, ayns screeuyn dys cummaltee yn ellan, er yn laa
chaie, ghow mee yn reamys dy ghra focklyn giarrey mychione cairys ta
eu dys yn “elective franchise”—ta shen dy ghra, privilege dy reih as
dy choyrt stiagh Kiare-as-Feed ny çheerey ain. Ayns yn screeuyn
cheddin hass mee magh noi as dob mee firrinys goan va loayrit liorish
unnane jeh ny hard leighderyn ny mast’eu, “dy beagh yn privilege shoh
mollaght as cha nee bannaght.”
Va’n resooney aym’s er ny levallal noi yn Chiare-as-Feed, fir-oik
nagh vel shiuish ayns aght erbee reih ny pointeil, agh fir-oik ta
reih as pointeil ad hene dy hassoo ’syn oik cheddin son ooilley
laghyn nyn mea: cha vel oghsan eu dy choyrt daue ny sneih dy choyrt
orroo. T’ad jannoo leighyn, ta kiangley shiuish as nyn gloan, veih
sheeloghe dys sheeloghe. Va goan yn leighder wheesh as gra, dy beagh
yn phooar eu ny mast’eu hene, voish traa gys traa dy reih as dy
phointeil Kiare-as-Feed ny çheerey, dy hoie ass nyn lieh as er nyn
goontey, son traa veagh er ny enmys, as yn phooar ve freilt dy
chaghlaa ad, my yinnagh shiu my-ner nagh row ad jannoo nyn gooid
share son foays ny çheerey. Va ny goan loayrit, ta mee ginsh diu, gra
“dy beagh yn phooar shoh—pooar ta slane cairys eu huic—mollaght, as
cha nee bannaght.”
Cha jeanym reesht gentrail ayns cooish liauyr dy phrowal
neu-firrinys ny goan shoh, agh ayns aght giare dy hoiagh reue reddyn
yinnagh çheet mygeayrt, dy beagh yn phooar shoh ec ny Manninee, dy
reih Kiare-as-Feed ny çheerey, chammah as yn phooar dy choyrt dys
lhiattee unnane erbee jeu, ec kione yn traa v’ad dy hassoo, nagh
beagh shiu credjal va er yannoo e phaart son foays ny çheerey.
Lhisin hoshiaght gra, dy beagh eh cairagh dy stowal yn “elective
franchise,” ny yn chairys dy votal son fir-oik yn Chiare-as-Feed, er
dy chooilley ghooiney ayns dagh skeerey veagh ayns possession ayns yn
chairys echey hene, as da hene bentyn thalloo, thieyn, ny intackyn
feeu daeed skillin ’sy vlein; as myrgeddin er dagh cotler-thallooin
veagh geeck queig puint mayl, as erskyn. Ayns ny baljyn-margee
lhisagh yn chairys shoh ve ec dagh cummaltagh geeck queig puint ’sy
vlein dy vayl thie, as erskyn. Yn reih shoh dy ve jeant, yn slane
Kiare-as-Feed dy ve votit er nyn son, as jerrey dy ve currit er yn
pholl ayns un laa; as slane pooar ve oc dy hassoo seose ayns ynnyd
nyn vir-çheerey son three bleeaney dy hraa, ny sloo ny veagh ad
currit ass bree, as poll noa ve oardyrit liorish Kiannoort ny
çheerey.
Ta shoh myr oirr mooie, ny sketch giare, jeh’n plan lhisagh ve er
ny ghoaill dy stowal ny mast’eu yn “franchise,” ny yn phooar dy reih
Kiare-as-Feed ny çheerey: dy ve lhieent seose ny lurg shen; as t’eh
pooar ta cairys, as slane cairys eu huggey fegooish foayr voish
dooinney erbee.
Nee’m nish genmys ghaa ny three jeh ny vondeishyn yinnagh girree
voish yn plan shoh dy ve currit ayns bree.
Veagh yn Chiare-as-Feed eisht ayns firrinys ny hassoo ayns ynnyd
yn theay; yinnagh ad cur cleaysh gys accanyn yn sleih, as lesh daanys
shassoo seose ass nyn lieh, noi tranlaasee erbee veagh er nyn vaggyrt
nyn oi, as er son dagh nhee veagh ymmyrçhagh as femoil dy ve jeant er
nyn son. Myr t’ad nish er nyn reih, cha vel ad jannoo yn chied unnane
jeh ny reddyn shoh, as cha lhoys daue yn unnane elley y yannoo.
Currit ayns pooar liorish yn theay, yinnagh ad jeeaghyn lurg argid
cadjin ny çheerey as shassoo seose ayns nyn ynnyd, as goaill kiarail
dy beagh coontey firrinagh currit jeh, as dy row eh er ny vaarail son
ny reddyn smoo ymmyrçh as femoil.
Veagh yn pointeil jeh trusteeghyn ny raaidyn ayns laue yn sleih;
as veagh oc fo’n chiarail oc ny keeshyn troggit voue hene dy yannoo
raaidyn noa, as dy chummal seose ny raaidyn cheddin. Veagh oc marish
shoh yn pointeil jeh dagh fer-oik bentyn dys ny raaidyn fo ny hard
reiltee, erreish da’n phointeil cheddin ve liorish skeeraghyn,
liorish sheidjinyn, ny liorish committee er coontey yn slane
ellan.
Veagh ec yn sleih yn chairys dy reih daue hene briwnyn beggey ny
baljyn margee, as persoonyn jeh’n un oik fud yn çheer, marish dagh
fer ayns oik injil trooid balley as çheer.
Cha beagh ’sy traa shen, keesh, ta goit rish dy ve ymmyrçhagh as
femoil, son cummal seose boghtyn yn ellan, cur aggle as creau ayns ny
heirinnee as ny cummaltee, son wheesh as dy beagh yn cheesh cheddin
er ny oardrail as er ny hroggal lioroo hene dagh blein, ny keeshyn
cheddin dy ve currit er y thalloo, er jagheeyn, as er mayl thieyn—yn
ayrn smoo dy huittym, myr lhisagh eh, er yn sleih jeh’n verçhys smoo.
Veagh yn slane argid er ny rheynn liorish offishearyn er ny phointeil
liorish yn sleih; as son wheesh as dy beagh ayrn jeh’n cheesh shoh
tuittym orroo hene, veagh eh yn vondeish oc dy ve cha sparalagh as
ayns nyn booar ayns baarail yn argid.
Veagh keeshyn son cummal seose ny baljyn-margee er ny hroggal ’syn
aght cheddin, agh veagh ad shoh ayns y clane er ny eeck liorish
cummaltee yn valley.
Ta mee er screeu ny focklyn giarrey shoh hiuish ta Manninee dooie
ayns çhengey ny mayrey, goaill ayns laue dy bee ny ta mee bwooishal
dy hoilshaghey diu, toiggit ny share ayns yn ghlare shen.
Foddee eh ve dy jean shiu clashtyn voym keayrt ennagh elley
mychione ny reddyn shoh; ayns y traa t’ayn creid shiu mee dy ve,
Gheiney seyrey, Nyn sharvaant smoo imlee, Britannicus.
Ta mee clashtyn dy vel oo son çheet magh reesht, Robin, as t’eh
cur boggey dou, boy. Shynney lhiam lhaih yn pabyr ayd, er yn oyr dy
vel eh cur naightyn firrinagh, chammah’s dy vel eh jeh ymmyd ayns
caghlaaghyn aght. T’eh cur ny fir-reill ayns cooinaght jeh nyn
gurrym, as ny fir-oik jeh’n chiangley t’ad fo dy chooilleeney cairys.
T’eh myrgeddin bentyn da foays dagh unnane.
Hig oo er ash myr y ghrian lesh goull y voghree, ga dy vel oo son
tammylt er ve fo dullyr. Nee yn soilshey brishey magh ny vegganyn
veih’n vodjal dorraghey, as skeaylee eh harrish sleityn as coanyn
Vannin veg villish nyn gree.
Mastey ymmodee screeudeyryn dy ainjys, smooinee mee dy derrin’s
hood screeuyn ayns Gaelg. Strou hene dy lhisagh Manninee soiagh jeh
nyn ghlare ghooie hene, as soilshagh shen nyn soiaghey liorish ny
cheayrtyn jannoo ymmyd jeh ayns screeu chammah’s pleadeil. Ta’n pabyr
ayd enmyssit shen ta cur lesh fysseree da’n ellan: lhisagh eisht
cowrey ennagh ve ry akin liorish dty gheiney-cheerey, dy vel ayd
aigney braaragh nyn guail, as cur brah er yn aigney shen liorish y
scansh t’ou dy yannoo jeh dagh nhee bentyn daue.
Ta paart jeu, ta fys aym er, ta coontey foddey smoo jeh Baarle, er
yn oyr dy vel eh cur ny smoo dy hoilshey ayns ny nheeghyn ta bentyn
da’n naight as da’n schlei. Agh foast cha nhimmey Manninagh nagh laik
lesh çhengey ny mayrey. Ta ny Bretnee cur magh pabyryn ayns nyn
ghlare ashoonagh. As s’mie veagh eh er ve da Mannin veg, nagh row
rieau yn ghlare eck scughit dys corneil! T’ou toiggal mee, sheillym
pene; as neem’s my phaart dy jean oo maghey shoh toiggal mee sthill
ny share. Son ta lane orrym foast dy ghra—as clinnee oo voym’s
reesht. ’Sy traa t’ayn, aigh mie dy row lhiat!
Raaghyn creeney jeh pobble China
Gaelg.
Ta ny raaghyn creeney shoh jeh pobble China, ta shin ec y traa
shoh ayns caggey roo, jeeaghyn nagh vel ad sleih cha giare-cheeallagh
as ta shin cliaghtey jeeaghyn orroo ve.
1. — Ta’n red ta shin feme, mennick freayll ayns nyn laue shen ny
t’ain.
2. — Mannagh vel caslys jeh sterrym, fenee daa cheayrt jeed hene,
caid arrys y chiunid shoh?
3. — Ghoghe dooinney rish lane foays ve echey hene, roish yinnagh
eh beaghey ny mast’ocsyn, ta lesh cooid y veggan jeh.
4. — Cha vel fer ayns jeih thousaneyn feddyn baase voish pyshoon,
as foast ta dy chooilley wan ayns aggle roish: ta ny thousaneyn
feddyn baase voish laanid beaghey, neu-heeltys, as beggan lheill, as
ny-yeih cha nhimmey peiagh ta ayns aggle roish ny huilk shen.
5. — Dy goghe oo ayns laue shiaulley harrish slyst ny marrey er
bleddyr, cre cha imneagh as veagh oo dy endeil eh veih bred snaidey!
Freill arrey er dty chree as dty ymmyrkey lesh yn imnea cheddin.
6. — Ta dyman lesh lheamys, jeh feeuid smoo na ta clagh chadjin ta
dyn cron.
Ta raa creeney myrgeddin cadjin ny vud oc bentyn da ny saaseyn dy
lheihys. Jir ad—dyn goaill ayns laue geebyrt ooilley ny drogh umouryn
ass y chorp ec keayrt, er aggle dy bee ny umouryn mie er nyn
vollaghey—er-nonney dy jean y martyr gannoonaghey. T’eh dy liooar my
vees yn çhiaghtoo ny’n hoghtoo ayrn ass y jeih jeh’n nieunys vaasoil
er ny chastey liorish medjin, ayns wheesh as dy jean dooghys jeh hene
yn chooid elley ny vegganyn. Ta’n raa creeney shoh smoo feeu ayns
reill reeriaghtyn as gurneil lughtyn-thie.
Vanninee ghooghyssagh, as ooilley shiuish yoarreeyn feeudagh ta
cummal ayns thalloo Vannin.
“Liorish moyrn ta anvea brishey magh: agh ta creenaght maroosyn ta
goaill coyrl.”
Lesh lane taitnys ta mee goaill orrym pene dy oltaghey shiu, er
graih yn shee as fea ta nish ayns yn çheer ain.
Ta mee goaill boggey meriu veih grunt my chree, ayns dy vel yn
boiraneys va mastey’n theay blein y touree chaie, choud shoh er gholl
dy bollagh lesh yn kione my lhie; s’feer eh, “Nagh vel mooaralys ny
drogh-yantee agh giare.”
My chaarjyn. Quoi va ny screbblagyn shen, ren liorish raaghyn
molteyragh, shliawin, as sleetçhagh, cleayney whilleen jeh ny
Manninee (paart ayns onid nyn gree, as paart trooid bolvaneys) dy
chur nyn laue gys aghinyn, geearree son toyrt-mow yn Chiare-as-feed,
marish ooilley ny hoardaghyn, as vondeishyn, va cha kiaralagh çhymnit
dooinyn, as da nyn gloan, liorish nyn shenn-ayraghyn? Cammah my
chaarjyn: ny traitooryn shen nagh goghe fea jeh’n Ard-whaiyl,
er-derrey hooar ad leigh noa dy chaghlaa towshan yn argid ruy (as ta
nish, as rieau er-dy-henney dy croutagh geam dy vel yn labree, as y
dooinney boght, currit gys coayl liorish yn eer leigh cheddin), as
nagh der veg smoo son ping Hostynagh nish, na v’ad coyrt roie son
ping Vanninagh; adsyn ren liorish myngyraght, as saaseyn mee-lowal
elley, jannoo cooid as cowryn jeh lhuingys-vrisht, etc.; bouyranyn ta
comyssey marish drogh vraane; fir-thammag nagh vel fys quoi va nyn
ayraghyn; as ad shen ennee, ren liorish saaseyn molteyragh goaill
feeaghyn orroo hene, as nagh jean geeck nyn lhiastynys, ga dy vel
palçhey fort ayns nyn laue; marish lheid as ta mie er doilçhin nyn
gleayshyn ve pollit son nyn immeeaght-bea bleeantyn er-dy-henney;
caghlaaghyn jeh ny fragymyn cheddin ta ceau fainaghyn airhey, ny
prashey, cooatyn doo, bussalyn baney, as mennick markiaghey ayns
fainee: ny-yeih, my yinnagh dooinney oney erbee treishteil booa ny
cabbyl er fer jeu, fegooish yn argid laue, ny feanish fondagh, veagh
eh bunnys shickyr jeh surranse coayl.
Cha vel mish gra nagh vel focklyn dy ynsagh-lioaragh ec paart jeu,
son ta mee er chlashtyn dy vel un dooinney ny vud oc oddys, er oyryn
vondeishagh da hene, caghlaa keeadyn gys thousaneyn lesh un çhyndaa
jeh’n edjag-screeuee.
Ny sodjey na shoh, ta fer-ynsee bentyn gys yn Agglish er ghoaill
laue maroo; gyn-oayltagh t’er chionnagh croit hallooin, as t’er-y-fa
shen smooinaght dy lhisagh yn theay lessoon y ghoaill voishyn, as dy
negin daue credjal, as jannoo, myr ver eh roue. Ta’n jeeoilagh shoh
loayrt dy lajer, as dy lunagh, noi’n Chiare-as-feed ard-ooasle as
raahoil. “T’eh daaney as creoi-wannallagh, cha vel aggle er dy loayrt
olk jeh ny pooaraghyn syrjey.” Ta mee clashtyn neesht dy vel eh
mennick goaill yn veshtallys, loo as gweeaghyn, brishey Dooneeyn y
Çhiarn, as ceabbey ny jeirkee ta çheet raad e ynnyd-vaghee.
She ny lheid oc shoh son yn chooid smoo, ayns commeeys rish strane
jeh ny joarreeyn comleayrtagh—stroialtee ta jiuleanys ’syn ellan
(caghlaaghyn jeu ren dy neu-yesh çhea gys Mannin veih nyn growaltee,
ec yn imbagh shen tra nagh voddagh slattyssyn y çheer oc hene goaill
greme orroo ayns y çheer shoh)—hug toshiaght da ooilley yn boirey, as
va dy slane kiarit dy hilgey shin bun-ry-skyn; as ta mee clashtyn fou
dy vel ny dhonnanyn mee-viallagh cheddin mysh coyrt breb elley.
Nish heshey ellanee, as shiuish yoarreeyn reajagh, ooilley ry
cheilley myr ta shiu, ta mee guee erriu gow-jee fockle dy choyrle
veih shen Vanninagh, as shass-jee magh dy dunnal noi ny roiederyn as
ny cassidee. Ny cur-jee wheesh as cooney nyn eddin da ny flaieyn
fergagh ta shegin er olk; agh lhig dooin, lesh un chree as un aigney,
lheid y quaaltys y chur daue, as ver yn daanys vee-hushtagh oc er
slat e ghrommey dy choyrt yn kred s’jerree.
Mannagh jeanmayd er yn aght shoh, as my yiow ny cowagee
vee-cheeallagh as ny co-vollaghtee nyn mian, bee eh ny smessey
dooinyn as da nyn gloan na dy darragh yn chragh dy’n çheer: bee main
dy bollagh astyrit ass ny fraueyn, as bee Mannin veg veen ayns
poyll-sluggee dy vondiaght.
Cre dooyrt yn Fer-ynsee Bowring tra loayr eh rish yn theay ec
Thie-oast Vona? Doshil eh e veeal as ren eh fockley magh er yn aght
shoh: “Myr va mee çheet er y raad, cheayll mee coraa geamagh ‘sheese
lesh ny Ogheryn.’ My chaarjyn, cha vel mish er jeet ayns shoh dy
yannoo shen. Ta ny Ogheryn jeh scansh erskyn towse mooar da Ellan
Vannin. Foddee dy vel ad er naase mergagh; ta beggan ymmyd er ve
jeant jeu, as she my choyrle’s eh, shiu dy ghlenney seose ad ayns
lheid yn aght as ver orroo fosley ny dorrysyn.” Choud shoh ta’n
dooinney seyr shen er gheddyn e yeearree cooilleenit, ayns wheesh as
dy vel dorrysyn Thie yn Chiare-as-feed nish ceauit feayn-foshlit, myr
shen dy vod dy chooilley ’nane clashtyn as cur-my-ner er e hon-hene
cre ta’n Whaiyl gra as jannoo er çheu-sthie.
My vees caghlaa sodjey ymmyrçhagh, lhig da ve (myr dooyrt Robert y
Karragher) ayns yn chied ynnyd dy chur lesh er ash, as dy hannaght
dooin, quaiylyn myr v’ec nyn ayraghyn jeh’n çhenn earish; ta shen dy
ghra, lheid as v’er ny chummal ec Cashtal Rushen eddyr ny giattyn
kiongoyrt rish Harry Vyron, Kiannoort Vannin, Anno Domini 1430. As
reesht ayns yn vlein 1643 ec Balley ny Peeley kiongoyrt rish Jamys
Eearley Gherby, raad va aigney ooilley cummaltee Vannin er ny
hoiggal, liorish yn ard-fer-reill, y Choonseil, as yn Chiare-as-feed,
ec jannoo ny leighyn; trooid deiney v’er ny reih liorish yn theay son
yn oyr shen: as lhig da dy chooilley nhee v’er ny yannoo, cha nee er
vullagh ching, ny liorish kirkinyn baanrit, agh lesh traa feeudagh,
as liorish deiney fastagh, firrinagh, as creeney.
My chaarjyn, ny bee veg eu dy yannoo marish ny condaigee roonagh
shen ta shleeuit er anvea. “Ny bee-jee mollit; ta drogh heshaght cur
mow ellyn mie.” Lhig dooinyn er-y-fa shen ve sniemmit dy cheilley
ayns arrym as ammys gys yn Ven-rein smoo graysoil ain Victoria;
biallagh dauesyn t’ayns pooar foee, çheh gys coadey oardaghyn mie nyn
jeerey, as bioyr gys freayll seose cairys nyn sheshaghyn
cummaltee.
Cha vel aym nish dy ghra, agh, myr dooyrt Juan Jamys y Dowan,
erreish da ve brisht. “Ta mee gennaghtyn dy vel mee ayns towse ennagh
er chooilleeney my churrym hym pene, as gys my heer;” as shoh my
phadjer gys my Er-croo, “Soilshee dt’obbyr da dty harvaantyn, as da
nyn gloan dty ghloyr.”
Dec. 1845. Eubonia.
Huggeysyn ta cur magh yn Heral Manninagh.
Vainshtyr, ta mee er chlashtyn lesh lane trimshey jeh baase
Saggyrt Brown, saggyrt yn skeerey shoh, son v’eh dooinney mie,
dooinney va’n slane yeearree as yn bwooishal echey dy yannoo foays
da’n sleih va currit fo’n kiarail echey myr shirveishagh, as cha nee
ynrycan dauesyn, agh da dy chooilley unnane v’eh abyl jannoo mie da.
S’coan my vees lheid yn saggyrt currit dooin ’syn ynnyd echey. Ta mee
er chlashtyn dy row eh dooinney feer ynsit, dy row eh toiggal Hebrew,
Greek, as Latin; agh er yn oyr nagh row shinyn Manninee voghtey
toiggal ny glaraghyn joarree shoh—dy jarroo ta paart jin nagh vel
toiggal Baarle feer vie, ny eer toiggal monney jeh—tra haink eh gys
yn skeerey shoh hoshiaght, ren eh failley saggyrt Manninagh va
toiggal Gaelg, dy phreaçheil dooin ’sy ghlare shen, ta shen dy ghra,
çhengey ny mayrey Ellan Vannin. Honnick eh nagh row eh cairagh da dy
ve ayns boayl raad nagh row ooilley yn sleih toiggal Baarle, fegooish
yn sushtal ve er ny phreaçheil da’n dooinney Gaelgagh chiart cha mie
as da’n dooinney Baarlagh. Myr shen ayns wheesh as nagh voddagh yn
saggyrt Gaelgagh fuirraght foddey marish, ghow eh hene ayns laue dy
ynsagh Gaelg, as ayns traa giare, lesh laboragh creoi oie as laa,
v’eh abyl lhaih as preaçheil yn ghlare shen. Ga dy row eh hene
Manninagh, cha naik eh rieau cre cha ymmyrçhagh as v’eh da saggyrt
skeerey ’syn ellan shoh dy hoiggal Gaelg, derrey haink eh fud sleih
Gaelgagh.
Ta ymmodee taggloo ’sy nabooys shoh, nish dy vel yn dooinney
crauee shoh ersooyl dy ghoaill soylley jeh’n leagh echey ec laue yesh
Yee ayns ny niaughyn, quoi yn saggyrt yiow yn skeerey shoh? Ta paart
gra un red, as paart red elley; agh ta’n vunnys oc ooilley gra dy re
joarree ennagh, ny fer ennagh nagh vel toiggal Gaelg, vees currit
ayn, son dy vel ny fir-reiltee ain soiaghey beg jeh’n Ghaelg, as
jeusyn ta taggloo as toiggal eh; myr shen dy vel ad bwooishal dy
beagh yn Ghaelg as adsyn ta taggloo eh, currit ass Mannin ooilley
cooidjagh, t’eh çheet wheesh ’sy raad oc. Son yn oyr shen t’ad
smooinaghtyn, my ver ad saggyrtyn nagh vel toiggal Gaelg ayns ny
skeeraghyn, dy bee yn sleih eginit dy haggloo Baarle. Agh veagh eh
chiart cha mie daue cur saggyrt ayns dy chooilley skeerey nagh vel
toiggal Baarle, as gra dy begin da dy chooilley unnane nagh vel
toiggal Gaelg gynsagh eh. Nagh beagh shoh smooinit neu-resoonagh? Cha
vel dooyt nagh beagh;—agh nagh vel eh chiart cha neu-resoonagh er yn
laue elley?
Ta’n Manninagh boght nagh vel toiggal monney Baarle, ga dy vel eh
cha beg soit jeh, laboragh chiart cha creoi dy eeck jaghee da’n
Aspick as saggyrt yn skeerey echey, as yn joarree nagh vel toiggal
Gaelg. Nagh negin da, eisht, lurg da gobbragh creoi ooilley yn
çhiaghtin, ve feer seaghnagh da tra t’eh goll gys yn cheeill er y
Doonaght, nagh vod eh clashtyn yn sushtal er ny phreaçheil dy plain
’sy ghlare shen t’eh ny share toiggal. As, reesht, tra t’eh çheet dy
lhie er lhiabbee dy hingys, nagh vod yn dooinney ta eeckit er e hon
jeeaghyn da yn raad oddys eh çheet dy ve aarloo son yn chaghlaa
echey.
Vel shiu smooinaghtyn dy beagh ny deiney mooarey ain booiagh lheid
ve jeant roosyn, as ad ve cha beg soit jeh? Ta mee sheiltyn nagh
beagh. Nagh lhisagh adsyn eisht jannoo rish feallagh, myr veagh adsyn
bwooishal feallagh elley dy yannoo roosyn? Tra ta shinyn sleih
çheerey meeiteil cooidjagh, ta ymmodee co-loayrtys ain ny cheayrtyn,
as ga nagh vel shen monney soit jeh, ny-yeih ta shin fakin as taggloo
jeh’n aght lhisagh ymmodee reddyn ve jeant nagh vel goll er
jannoo.
Tra va saggyrt skeerey cliaghtey geddyn baase, ny currit gys
skeerey elley, va’n saggyrt s’niessey da ayns eash currit ’syn ynnyd
echey: agh nish ta saggyrtyn aegey, nagh vel eddyr son lhaih ny
loayrt Gaelg, currit ayns ny skeeraghyn my haghrys daue ve mooinjerys
da fer erbee jeh ny fir-reiltee ain, as eisht t’ad foast geddyn paart
jeh ny saggyrtyn boghtey Manninagh ta toiggal Gaelg, as ta foddey
shinney na ad hene, dy chooney lhieu. Myr shen t’adsyn ta son jannoo
nyn gurrym sharvaantyn dauesyn nagh vel fondagh dy yannoo shen er e
hon t’ad geddyn nyn meaghey. Heillagh shiu dy jinnagh yn
Chiare-as-Feed jeeaghyn stiagh ayns ny reddyn shoh, as geddyn cairys
da dy chooilley unnane, boght as berçhagh.
S’coan my va Kiare-as-Feed ny Garrane er lowal jeh ny reddyn shoh.
Ta whilleen joarree nish ’sy Chiare-as-Feed, nagh vel monney ec ny
Manninee ta fud oc dy ghra, myr shen dy vel ny joarreeyn geddyn
ooilley yn raad oc hene, er yn oyr dy vel ad ny s’creenee (t’ad
smooinaghtyn) na ny Manninee voghtey.
Vel shiu smooinaghtyn dy jean ny deiney mooarey ain ginsh veg jeh
ny reddyn shoh da’n Aspick noa ain? Lhisagh ad ve inshit da. Agh t’eh
rait “nagh vel ny Manninee creeney dys yn laa lurg yn vargey;” ta mee
jerkal eisht, nagh bee eh myr shoh nish; agh dy jean sleih yn skeerey
shoh er y çhooyl jannoo accan gys yn Kiannoort ain, dy hirrey er yn
Ven-rein smoo graysoil ain, dy chur saggyrt er yn skeerey shoh oddys
soilshaghey yn raad dy haualtys da’n Manninagh nagh vel toiggal
Baarle, chiart cha mie as dasyn ta toiggal eh.
Veign feer vooisal diu son cur shoh ayns corneil ennagh jeh’n
pabyr eu yn çhiaghtin shoh çheet, my ta shiu coontey feeu jeh; as
myrgeddin dy jinnagh shiu hene, ny fer ennagh elley, çhyndaa eh gys
Baarle son yn pabyr yn çhiaghtin er-giyn. Foddee dy jean shiu
clashtyn voym reesht ayns traa gerrid.
Ta mee tannaghtyn yn sharvaant biallagh eu, Skeerey Vraddan,
Manninagh Dooie.
yn jeihoo laa jeh mee s’jerree yn vlein, un thousane hoght cheead
as shey as daeed.
Gys Scrudeyr Herald Vona.
Charrey Deyr,—Myr va shiartanse jin çheet cooidjagh voish y
chlass fastyr y laa chaie, hie shin stiagh ayns thie ’nane jeh ny
braaraghyn dy gheddyn jough ushtey, as huitt shin er taggloo son
tammylt mooar mychione anvea ny Methodeeyn. Fy yerrey hoal, ghow
shin ayns laue dy phrowal ruleyn Wesley row ad cordail rish ny
Scriptyryn Casherick, as dy chormal, chammah as oddagh shin,
ymmyrkey-bea ny Methodeeyn rish ny ruleyn cheddin, er-çhee dy
gheddyn magh cre va bun yn olk. Va fys mie dy liooar ain dy dreill
ny chied Vethodeeyn ny ruleyn ayns yn aght t’ad screeut, myr ren
shin hene keayrt dy row, (son cha nee olteyn aegey va veg jin,) agh
va shin er n’ghoaill baght rish bleeantyn dy hraa, abbyr daeed blein
ny erskyn, dy row’n ymmodee mooar er chooyl-skyrraghtyn veih’n
çheshaght ain liorish cur raad da moyrn, lhiggey lesh yn eill ayns
nheeghyn gyn feme, çhaglym seose berçhys er y thalloo, braar goll
gys y leigh rish braar, &c. As ren nyn gooinsheanseyn hene shin
y gheyrey son paart jeh ny foiljyn cheddin.
Agh erskyn ooilley, hayrn shin gys cooinaghtyn dy row shin dy
mennick er nyn oltooaney liorish cloan y theihll—as cha row eddin
ain dy obbal ad—dy row ny reiltee, ny fir-oik, as ny hard-gheiney
ain kinjagh brishey ny saraghyn, as nagh nhimmey Wesleyan va veg
share na sleih elley, mannagh row ny smessey. Nish eer my va’n
oltooan shoh, ayns ayrn, er-gerrey dy laue kiart, cha voddagh shinyn
jannoo rish; son, tra b’lhoys da fer erbee jin oghsan y chur da veg
jeh nyn mraaraghyn, red ren shin keayrt as keayrt, as er-lheh, son
goaill bolgymyn dy yough, yiarragh ad rish er y çhooyl, “C’red ta
shen dhyt’s? T’ou uss as dty horçh jannoo foddey ro chreeney jiu
hene. Ta’n shirveishagh ain gra, as ta shin hene toiggal, dy vel
jough coyrt gennallys ’sy chree as aash gys yn aigney. Cre’n cree
oddys v’ec dooinney ta fegooish bine dy yough? Ta jough as liggar
cretooryn mie Yee, as dy ve goit lesh toyrt-booise lioroosyn ta
credjal as toiggal yn irriney; shen-y-fa cum uss dty hengey jin, as
faag void sleih ta ny share na oo-hene. Cha row Wesley agh dooinney,
as ta deiney chiart cha creeney rish ’sy theihll foast.”
My veagh veg rait roo mychione saynt, ny rour imnea dy haglym
cooid heihltagh, cha gredjagh ad dy row assee ayn, liorish dy row
Solomon er ghra, “Ta argid gansoor dy chooilley nhee.” Inshagh ad
dooin neesht, dy row Abram, ayr ny credjuee, “feer verçhagh ayns
maase, ayns argid, as ayns airh.” My yiarragh shin roo dyn ad dy
hreishteil ayns berçhys neu-hickyr, agh ayns y Jee bio, chassagh ad
nyn ghib orrin, as cha neaishtagh ad rooin. S’firrinagh t’eh, “Tra
ta’n berçhagh loayrt ta dy chooilley ghooinney ny host: as jeeagh
cre erbee t’eh dy ghra, t’ad dy voylley eh gys ny bodjallyn: agh my
ta’n boght fosley e veeal t’ad gra, Quoi eh shoh?” Va shin er
chlashtyn neesht dy re shoh myr va paart jeh ny localyn share v’ain
dellit roo, ny cheayrtyn ec ny meeteilyn raiee.
Wahll, lurg dooin v’er ghoaill hooin hene ny reddyn shoh, marish
red ny ghaa elley, haink gys nyn gooinaghtyn, chammah as ny
coontaghyn va shin er chlashtyn as er laik er dagh çheu jeh’n
chooish, as lurg dooin v’er hyndaa ad harrish as harrish dy
kiaralagh ayns nyn aignaghyn, choard shin ooilley myr lesh un chree
ayns y vriwnys ain, va shen, dy row mwane yn anvea shoh ta nish ny
vud ain, er ny yientyn ayns Lunnin, ec y traa va shirveishee yn
Agglish ain hoshiaght dy brynnagh er nyn slaa seose lesh yn fockle
“Reverent,” hug leshtalyn daue son cummey ad hene gys cliaghtaghyn
mooaralagh berçhee yn ard-valley, as feallagh elley veagh veih traa
gy traa fakin ad, goaill huc hene ayns towse smoo ny sloo jeh ny
cliaghtaghyn staydoilagh cheddin, as cummal magh ad gys y sleih raad
v’ad troailt, myr gra roo, “Vraaraghyn, eiyr-jee orrinyn—myr ta
shinyn eu son sampleyr;” as by-chyndagh rish shoh dy row earrooyn
mooarey jeh ny Methodeeyn er nynsagh drogh oashyn, as ny vegganyn er
n’gholl geiyrt er fardail gyn ymmyd, bunnys gyn-yss daue hene.
Ny-yeih, ga dy row ny reddyn shoh oyr dy hou-aigney dooin, foast
v’eh yn credjue onneragh ain, dy beagh eh red feer aggairagh da fer
erbee ghoghe er dy charraghey ny brishaghyn lesh lheid ny saaseyn as
veagh gaueagh dy yannoo ny smessey jeu, as nagh row saase nyn gour
agh, ayns y spyrryd meen dy ghunnallys crauee, nyn gheayltyn ooilley
y choyrt dy cheilley ’syn obbyr, as lesh un chree as aigney shassoo
er dy negin da ruleyn shenn Yuan Wesley ve er nyn gooilleeney liorin
maghey shoh, cha nee ayns ayrn agh “ayns y clane;” as quoi erbee eh
hene, lhig eh ve ard ny injil, boght ny berçhagh, ynsit ny
neu-ynsit, “nee jannoo cliaghtey jeh brishey veg jeu, lhig da ve
inshit dauesyn t’er nyn arrey harrish yn annym shen—as raaue v’er ny
chur da mychione shaghrynys e raaidyn. Eisht mannagh gow eh arrys
gyn ayrn sodjey ve echey ny mast’ ain.”
Dooyrt shin ooilley dy re shoh va’n ynrycan red yinnagh jannoo,
as dy re nish hene va’n traa er e hon. Dy firrinagh-focklagh, va
shin coontey dy beagh eh yn vlebbinys smoo ’sy theihll dooin dy
yerkal rish monney erbee dy vieys beayn ny mast’ain, choud’s hannagh
shin jeh nyn yioin ayns commee marish ny lheid as nagh vel s’coan
veg oc agh shliawnid skeetagh, marish giootyn dooghyssagh yn kione
as y gob, as ta lhiggey orroo dy vel ad cha spyrrydoil shen derrey
heillagh fer dy jinnagh ad nyn mioys y chur sheese son ny
braaraghyn; ec y traa cheddin cha jean un mac dooinney jeu eh hene y
obbal jeh lhongey dy vee blaystal ny gless dy stoo, as e chrosh y
hroggal er graih ny braaraghyn annoon, my sailloo tuittym as
çherraghtyn runt mygeayrt-y-mysh!
As ren shin nyn aignaghyn dy slane y yannoo seose dy choyrlaghey
nyn sheshaghyn Creestee, ad dy yannoo ny oddagh ad ayns cooney lesh
ny Methodeeyn Sostynagh, dy scughey ny kip-snapperal ass raad y
pobble, as shen dy bieau, roish vees tooilley jeeill jeant ’sy
çhioltane.
Er-jerrey, ayns wheesh as dy row yn irree-magh as yn imraa dy
irree-magh cheayll shin jeh ny Methodeeyn voish çheu elley jeh’n
ushtey brishey nyn greeaghyn, as lhieeney ny sooillyn ain lesh jeir
oie as laa, hionn ny braaraghyn dy creoi orrym’s mee dy yannoo yn
bit shoh dy screeu, as dou dy ghra dy beagh shin feer wooiagh eh ’ve
currit ayns y Herald; myr va shin dy imlee treishteil my veagh yn
choyrle giare as aashagh t’ayn er ny ghoaill cha onneragh as t’eh
chebbit, nagh voddey derrey yioghe shin slane livrey.
Ta reyggyryn dy gheiney sheelt, cairal, as crauee, foast
çheu-sthie chammah as çheu-mooie jeh’n Chonference, nagh jean ad
hene y ymmyrkey myr çhiarnyn harrish eiraght Yee, as nagh vel jannoo
jee jeh nyn molg, ny gooashlaghey yn jalloo airhey—deiney meen as
creeney, fegooish neu-chormid as fegooish craueeaght-oalsey, nee
streeu dy yannoo dy chooilley nhee dy feeudagh as cordail rish yn
oardagh. Agh lurg ooilley, c’red nee sleih my haghrys da tranlaase
laue yn eaghtyr y gheddyn jeu? Cammah, my vees eh eer myrshen, (red
s’lioar my vees,) nagh vod sleih kiarail y ghoaill jeh’n sporran
shickyr? As varramayd, mannagh vel shin mollit glen, dy der shen
lesh dy-chooilley nhee gys kiartys lane-vie tappee, as cha bee yn
“Dooinney Baarlagh” ain arragh jeeaghit er liorin myr “Fer ny
faillee.”
Foddee dy bee foill er ny gheddyn son nagh vel y chooish ain er
ny chur hiu ayns Baarle, agh ta shen red nagh voddym’s dy jesh y
yannoo. Cha ghow mee rieau orrym dy screeu red erbee dy ve fakinit
liorish sooillyn y theay, er-lhimmey jeh mysh lieh-dussan dy
charvalyn ayns Gaelg, as ta traa liauyr er-dy-henney. Der shiu shoh
ayns y phabyr? Mannagh der, ta shin choud shen aarloo: agh ta
treisht ainyn ayndiuish nagh jean shiu beg y hoiaghey jin as nyn
gooish, ny jeh çhengey ny mayrey Ellan Vannin.
Slane lhiu, &c., Juan as e heshaghyn. Mannin, Meanagh y
Touree, 1850.
Yn lhaih Gaelgagh ayns Purt ny Hinshey
Dy row eh feer wooiagh dy row cummaltee Phurt ny Hinshey er
ghoaill toshiaght yn chied eallagh dy hoiaghey seose çhengey ny
mayrey oc hene. Ren eh prowal mygeddin veih Goo Yee chammah yn Shenn
Chonaant as yn Conaant Noa dy row Goo Yee ayns yn ansh v’eh currit
dooin cha aalin as cha gloyroil ayns y ghlare ain nagh row red erbee
harragh harrish. Phrow eh myrgeddin liorish screeudeyryn lheid as
Adam Clarke as feallagh elley marish va toiggal ny chied ghlaraghyn
dy row yn aalid eck mooar as nagh lhisagh tribe ve caillit ayns
Israel. Va dooinney yn stoyl-drommey myrgeddin coyrlaghey yn aegid
dyn goaill nearey rish yn ghlare oc hene, as geddyn foill daue er yn
oyr tra yinnagh fer fenaght nhee erbee jeu ayns Gailk, dy re ansoor
Baarlagh yinnagh eh geddyn, goaill nearey rish yn ghlare oc hene.
Ren eh myrgeddin lhaih screeunyn screeut liorish Juan Thomase Mac
y Chleree, Swansea. V’ad screeut ayns çhengey ny mayrey. V’ad lane
dy chreenaght as jeh aalid vooar. Ta shin booisal da’n saggyrt er e
hon. Ren dooinney yn stoyl-drommey çhyndaa ad dys Baarle, as ad y
lhaih ayns clashtyn yn phobble. Va soiagh mooar jeant jeu.
Va’n pobble voish dagh ard jeh’n çheer er nyn jaglym cooidjagh as
va laa ayns Purt ny Hinshey nagh bee dy leah er ny yarrood. Ta
faggys yn balley ooilley er ny aa-vioghey, goaill wheesh dy haitnys
’sy çhenn ghlare. Ta veg agh sheean trooid ooilley ny straidyn
goaill boggey as goltaghey y cheilley lesh ny goan, “Shoh Ollick
yennal as blein vie noa as slaynt dys y Stoyl-drommey.” Ta’n Bayllee
hene er ghoaill lane taitnys ayns cur er e hoshiaght eh wheesh as
t’eh abyl. Ta soiagh mooar jeant jeh trooid y valley. Cha vodmayd
rour onner y choyrt da paart dy vraane va ayns shen. Ren ad cur magh
yn çhenn ghlare lesh taitnys.
My chaarjyn as gheiney çheerey
My chaarjyn as gheiney çheerey, cha row mee rieau er yerkal dy
akin lheid yn çhaglym mooar as t’ayns shoh yn oie noght, er jeet dy
cheilley dy chlashtyn arraneyn as co-loayrtys Gaelgagh, as myrgeddin
Goo Yee er ny lhaih ayns çhengey ny mayrey Ellan Vannin. T’eh
boggoil dy akin lheid y shilley. T’eh prowal dy vel ny Manninee
booiagh clashtyn glare nyn shenn-ayraghyn: va’n traa, as cha vel eh
foddey er dy henney, ta shen, çheu-sthie jeh three feed blein, tra
va feer veg dy Vaarle loayrit ayns yn ellan shoh, çheu-mooie jeh ny
baljyn-margee, as va’n Goo er ny phreaçheil ayns Gaelg ayns ny
kialteenyn skeerey ghaa ny three dy Ghooneeyn ’sy vee.
Roish va ny scriptyryn er ny chaghlaa gys Gaelg, va ny saggyrtyn
lhaih shirveish ny killagh veih’n Vaarle ayns Gaelg, myr v’ad jannoo
yn çhirveish. Tra va ny scriptyryn hoshiaght çhyndaait gys Gaelg, va
ayrn y pheesh currit da dagh saggyrt dy yannoo, as tra va’n obbyr oc
jeant, v’ad printit ayns three ayrnyn. Va’n Shenn Chonaant ayns daa
ayrn as yn Conaant Noa er hene, as tra haink yn ayrn s’jerree va
printit gys Aspick Hildesley, ghow eh lheid yn boggey jeh, ga nagh
row eh hene toiggal eh, dy dooyrt eh, “Hiarn, nish t’ou cur kied da
dty harvaant paartail ayns shee cordail rish dty Ghoo, son ta my
hooillyn er vakin dty haualtys.” (Luke 2nd chap., 29th verse). Va
shoh Jesarn; daa laa lurg shen, v’eh bwoaillt lesh palsy myr shen
nagh loayr eh arragh, as shiaghtin lurg shen, phaart eh.
T’eh red feer yindyssagh nagh vel yn Ghaelg gollrish yn Vaarle,
son fer erbee ta toiggal as loayrt yn Ghaelg dy mie, t’eh toiggal dy
chooilley ockle jeh. As eer ny scriptyryn t’ad ayns ymmodee boaylyn
cur bun ny toiggal er y Vaarle. Cha vel feme ocsyn ta clashtyn eh er
lioar fockleyr ny dictionary ve lioroo dy gheddyn meanal ymmodee jeh
ny focklyn ta loayrit.
Er laa ny Kingeesh, va’n gioot dy hengaghyn currit da ny
hostyllyn, chied phreaçhooryn e ghoo, dy voddagh ad fockley magh ny
naightyn mie dy haualtys dauesyn ooilley v’ec Jerusalem ec yn traa
shen, son va sleih ec Jerusalem ec yn traa shen veih dy chooilley
ayrn. Haink aggle yindyssagh orroo ooilley tra cheayll ad ny
hostyllyn loayrt dy chooilley ghooinney ayns glare e ghooie hene.
Harragh ad shoh thie gys yn çheer oc hene, as ginsh da nyn gheiney
çheerey ny reddyn yindyssagh v’ad er chlashtyn, myr shen va ny
naightyn mie dy haualtys er ny skeayley. (Jannoo ny Hostyllyn 2nd c.
1st v. &c., 1st Corinthianee 14th c., 1st-16th v.) Kyndagh rish
ny ymmodee joarreeyn ta çheet dys Mannin cooinaghtyn jeh, nagh jig
eh ooilley cooidjagh sheese.
V’eh cliaghtey ve grait ayns Mannin, tra va fer erbee goll gys
Purt ny Balley ny Hinshey dy chummal, “T’eh cur seose yn seihll, as
goll gys Purt ny Hinshey,” agh cha vel eh myr shen nish, son ta
deiney Purt ny Hinshey soiaghey sampleyr roin veagh eh mie dooin
geiyrt er, ta shen, dy reayll seose yn ghlare ain hene, glare nyn
shenn ayraghyn. Ta ny Bretnee freayll seose yn ghlare oc hene, ayns
aght yindyssagh, myr shen dy vel ad clashtyn yn Goo er ny phreaçheil
dy chooilley Ghoonaght, ny feer vennick, as shegin daue geddyn
aspickyn ta toiggal as loayrt ayns yn ghlare oc hene.
Cha vel monney ayns yn ellan shoh nagh vel toiggal Baarle, ga
nagh vel ad taggloo eh feer vie, agh bare lhieu shoh clashtyn yn Goo
er ny phreaçheil ayns Gaelg na ayns Baarle, son t’ad toiggal dy
chooilley ockle jeh. Ta paart ’sy skeerey aym pene share lhieu mee
dy haggloo roo as dy phrayal maroo ayns Gaelg na ayns Baarle. Bee eh
mie my oddys mayd aa-vioghey yn çhenn ghlare. T’eh smooinit dy vel
daa cheead glare ny ny smoo ’sy theihll, myr shen dy vel adsyn ta
currit magh dy phreaçheil yn sushtal da ny hashoonee quaagh gynsagh
glare yn sleih huc t’ad goll, as çhyndaa ny scriptyryn ayns yn
ghlare shen, dy vod ad clashtyn as lhaih yn Goo ’sy ghlare oc hene.
Va shirveish Ghaelgagh cliaghtey ve freilt ayns yn çhenn cheeill ’sy
valley shoh, as veagh eh lane sleih dy chooilley cheayrt v’eh
foshlit son yn çhirveish shoh. Ta mee clashtyn dy vel shirveish
Ghaelgagh freilt foast ayns cabbal Wesley ’sy valley shoh.
Tra hie Saggyrt Brown gys skeerey Braddan, ga dy row eh er roie
dy mie ayns eash, ec yn traa shen dynsee eh Gaelg, as ayns traa
gerrid v’eh abyl lhaih as preaçheil ayns çhengey ny mayrey Ellan
Vannin. As myr sodjey v’eh goll er, ny smoo dy haitnys v’eh goaill
ayn, as ny smoo dy aalid v’eh fakin ayn. Ga dy row eh toiggal
Hebrew, Greek, as Latin, va’n Ghaelg jeh ny smoo dy ymmyd dauesyn
v’eh preaçheil daue son v’ad toiggal eh. Cha jean eh mie dou goaill
seose veg smoo jeh traa yn meeiteil, son ta sheshaght vooar çheet
geiyrt orrym dy lhaih as dy ghoaill arraneyn as dy yannoo
kiaulleeaght.
Screeuyn veih Juan Thomase Mac y Chleree
T’eh jannoo lane taitnys da my chree (ga bunnys three cheead
meeilley jeh) dy chlashtyn dy vel Manninee fey-yerrey, ga yn laa
lurg y vargey, doostey ass nyn merriuid haveenagh dy hauail çhengey
ny mayrey veih ve ooilley cooidjagh oanluckit ’syn oaie.
Ga dy vel ee roie dy tappee gour y vullee, gollrish ny banglaneyn
elley jeh’n çhenn ghlare ghooie va keayrt dy row gurneil yn trass
ayrn jeh’n Rank, ny-yeih cha vel eh yindys erbee dy vel ad ooilley
goll sheese y lhiargagh agh er-lheh yn Ghaelg Vanninagh son ta cha
beg dy chummaltee ’syn ellan.
Ta Jee er choyrt wheesh dy cheeall da dooinney nish dy vel eh
gimman ny greienyn-aileagh, t’eh jannoo eer er famman ny geayee, as
ta wheesh dy schlei currit da, dy vel eh er n’yannoo mollagyn-aeragh
dy chur lhieu seose eh dys ny bodjallyn. Ta siyn-shiaullee echey
myrgeddin dy gholl veih çheer dy heer eer noi sooill ny geayee,
tidaghyn ny marrey, as gaalyn yn aer. Eer er grunt y cheayin vooar
hene, ta saase ec dooinney dy chur çhyrrys veih un ayrn jeh’n seihll
dys ayrn elley lesh bieauid yn tendreil.
Shen-y-fa ta sleih ny cruinney mestit fud-y-cheilley wheesh shen
smoo na v’ad rieau roie, dy re yn ghlare s’cadjin ta ’sy theihll
vees y ghlare smoo ymmyd vees jeant jee. She shoh yn oyr, son y
chooid smoo, dy vel yn Ghaelg Vanninagh ain er gholl kione my lhie
cha tappee. Ta Mannin nish jeant myr dy beagh ee ayrn jeh Sostyn,
raad ta’n Vaarle glare chadjin y theay.
Ayns Sostyn er-y-fa shen cha vel yn Ghaelg dys ymmyd erbee. Myr
shoh ta’n Vaarle goaill yn reiltys as yn reiltys vees eck. Ta’n oyr
feer vaghtal. Ta dellal Vannin currit lesh çheu-sthie jeih queig ny
shey dy ooryn dys margaghyn Hostyn, as dy ghellal ayndoo shen, she
Baarle, as Baarle ynrycan, shegin ve oc.
Ta sleih aegey Vannin myrgeddin, chammah as y çhenndeeaght,
troailt veih boayl dy voayl er feai ny cruinney: paart dys yn aill,
paart dys keird, as paart elley goll shiaulley foddey jeh dy haglym
cooid as couryn gour y laa fliaghee. Son y chooid smoo, she Baarle
t’ad loayrt, as ayns Baarle t’ad dellal.
Fakin shoh ro-laue eisht ta sleih coontey beg jeh’n ghlare ghooie
oc hene; ec y traa cheddin, oddagh Gaelg ve oc chammah as y Vaarle,
fegooish yn derrey yeh çheet ayns raad y jeh elley. T’eh yn fardalys
smoo ’sy theihll dy chredjal dy jinnagh tushtey jeh taggloo as lhaih
yn Ghaelg dy bragh çheet ’sy raad oc ayns gynsagh yn Vaarle. Cha
daink shoh rieau my raad’s ayns gynsagh yn Vaarle. Ec jeih bleeaney
dy eash va mee abyl dy loayrt dy floaoil ayns Gaelg rish cotleryn my
yishag nagh row Baarle erbee oc, as roish va mee feed blein dy eash,
va ymmodee lioaryn beggey Baarlagh çhyndaait aym dys Gaelg as er nyn
gloughey son ymmyd y theay. Nish lesh ooilley’n obbyr shoh ayns
Gaelg, cha row eh rieau ayns my raad, edyr ayns loayrt ny lhaih yn
Vaarle.
Agh ta ard-reiltee Ellan Vannin noi’n Ghaelg. Ta shirveishee yn
Ghoo jeh dy chooilley chredjue noi eck; ta briwnyn as leighderyn noi
eck. As ta’n aegid troggit seose nish ny s’mee-hushtee jeh çhengey
ny mayrey na va maase y vagheragh cliaghtey ve.
Ayns traa Aspick Wilson as Aspick Vark, cha voddagh dooinney aeg
erbee geddyn stiagh ayns oik y taggyrtys fegooish Gaelg vie ve
echey. Tra va Kiare-as-Feed ny Garrane reill roish nish, she Gaelg
ooilley v’oc—as ayns traa yn Vriw Cain as yn Vriw Crellin cha
b’lhoys da turneyr erbee çheet kiongoyrt roo nagh voddagh arganey
ayns Gaelg.
Ta cooinaghtyn aym pene, ayns laghyn my aegid, dy re ayns Gaelg
va shin ooilley loayrt rish nyn gabbil as nyn ollagh. Eer ny moddee
hene mannagh loayragh shin roo ayns Gaelg cha jinnagh ad cloh
dooin, agh jeeaghyn mygeayrt-y-moo, goaill yn yindys smoo ’sy
theihll c’red va shin laccal ad dy yannoo dooin. Cha row ny moddee
voghtey hene toiggal Baarle, son she Gaelg ooilley v’oc, as cha row
ad goaill nearey jee noadyr.
Cha nhimmey blein er dy henney neayr’s verr mee er shenn
ghooinney ’sy raad vooar, geiyrt roish lieh-ghussan dy vooaghyn
bluight voish y vagher raad v’ad er ve gyndyr, dy chur stiagh ad ’sy
thie ollee.
Va injeig veg choon combaasal yn vwaane; cha leah’s hooar ny
booaghyn stiagh ayns shen, lesh nyn muilg lane, hie ad dy ghleck ry
cheilley choud’s va’n shenn ghooinney fosley yn dorrys dy gheddyn
stiagh ad. Cha leah’s haink eh magh, ghow eh ny vud oc ayns
farg-eulys bunnys brishey ny hasnaghyn ayndoo lesh y vad v’echey ny
laue, gyllagh ny henmyn oc ayns Gaelg, my v’ad broo y cheilley lesh
nyn eairkyn, as gra:
“Ghonnag” ny “Veeataig dyn nearey myr t’ou, gow stiagh dys dty
eiystyr, as yiow fea.
“Vriggin! Mannagh der oo seose ayns traa brishym ny craueyn
aynyd—y red vrein myr t’ou. Stiagh lhiat ta mee gra rhyt!
“Ghooag ghaaney, der oo seose, der oo!” As cheau eh yn vad urree,
woaill eh ee er ny heairkyn as huitt ee sheese er ny glioonyn eck.
Heill mee shickyr dy liooar dy row ny heairkyn eck brisht.
Fey-yerrey liorish gyllagh as geealley hooar eh ad ooilley stiagh er
nyn eiystyr as va fea er.
“My henn ghooinney,” dooyrt mee rish, “ta ny booaghyn ayd’s er ve
ynsit dy mie ’sy Ghaelg.”
“Gaelg voght orroo,” dooyrt eh. “Tra ta nyn muilg lane as ad goll
stiagh, ta’n gleck as y reaid t’oc dy liooar dy vrasnaghey Job hene,
dy beagh eh ny vud oc—agh ta mish er chur er ny craueyn ocsyn
jeesternee dy mie as lhig daue shen y ghoaill son shibber daue.”
Myr shoh, Ghawson, t’ou cur-my-ner dy row eer maase y vagheragh,
ayns ny shenn traaghyn roish nish, toiggal yn Ghaelg ny share na
ta’n chooid smoo dy leih nish.
“Lhig jee goll roee,” jir ad, “cre sheeu ee dooin nish? Cha
vodmayd dellal aynjee ayns Sostyn ny s’coan boayl erbee elley. Cha
vel ee er-y-fa shen dys veg yn ymmyd da’n ellan nish—lhig jee goll
roee raad saillee.”
Agh ta mysh thousane dy Vanninee ayns ayrn jeh America, enmyssit
Cleveland, nagh niarragh shoh, “Lhig jee goll roee raad saillee.”
She Gaelg t’oc ooilley ec meeiteilyn y cheilley ayns nyn ghellal
dagh laa, ayns soilshaghey Goo Yee da’n phobble, as bunnys dy
chooilley nhee elley, ec y traa cheddin nagh vel sleih erbee
mygeayrt-y-moo ta Baarle veg share oc.
Va jees jeu keayrt ec my hie’s bleeantyn dy mie er dy henney. Va
fer ruggit ayns America, ga jeh ayr as moir Vanninagh—v’eh ynsit son
leighder. Va’n fer elley mac shayrey dou hene, hie roish ’syn aegid
echey dys America, as tra daag eh yn ellan, cha row eh toiggal veg
agh Baarle. Hug ad yindys orrym pene dy chlashtyn yn Ghaelg vie
v’oc—as cha row eh jannoo hyntyr erbee da’n Vaarle v’oc. Va’n daa
ghlare oc ayns ynnyd unnane. Ta un red elley ayn hoilsheeym dhyt,
Yuan Ghawson, as verrym jerrey er my choontey.
Mysh three bleeaney as feed er dy henney, hie mee laa dy row dy
akin y Cholloo marish shenn ainjyssagh haink dy yeeaghyn mee veih
Lunnin. Tra rosh shin dys mullagh yn Howe va boayl ayns shen va
keayrt ennagh dy row raad va ny creggyn er nyn scoltey as raipit
veih my cheilley ayns aght feer yindyssagh ec craa vooar hallooin.
Ta’n boayl enmyssit ny Scauryn.
Va shiartanse dy yuillyn aegey ayns shen mysh jeih ny dussan dy
vleeantyn dy eash, gastyrt freoagh son aile. Vrie mee jeh’n er smoo
jeu ayns Baarle c’raad va ny Scauryn. Yeeagh ad ooilley orrym as
yiargee ad seose ’syn oaie—agh cha dooar mee un ockle dy ansoor.
Vrie mee reesht jeh’n yuilley smoo jeu ayns Baarle kyndagh rish y
joarree va marym, row ad er choayl nyn jengey ’sy freoagh. Cha row
mee veg s’creeney na va mee roie: doshil ny guillyn nyn meeal
gollrish shenn scarrag er y dooan—as heillagh fer dy datt nyn
sooillyn ’sy vollag oc lesh yindys.
Smooinee mee çhelleeragh er y Ghaelg, as vrie mee jeu kys nagh
dug ad ansoor dou tra loayr mee roo ayns Baarle? Cha leah’s cheayll
ad yn Ghaelg, heillagh peiagh dy row spyrryd noa sheidit stiagh
ayndoo er çheu-sthie son v’ad lheimyragh, goaill kesmad, as
cor-lheimyragh, streeu ry cheilley, quoi yioghe hoshiaght dy
yeeaghyn yn boayl dooin. Fey-yerrey, roish daag shin ad, vrie mee
jeu row thie scoill ’syn naboonys oc dy ynsagh yn Vaarle. Oh va,
dooyrt ad, “agh cha vel traa ain goll huggey. Ta un yuilley beg ayns
shid ta goll, as ta Baarle echey agh ta Gaelg share echey,” dooyrt
eh.
Tra va mee goll roym dy aagail ad, yeeagh yn fer shinney jeu feer
yennal seose ayns my eddin as lesh sooill feer vitçhooragh vrie eh
jeem kys nagh loayr mee roo hoshiaght ooilley ayns Gaelg. Agh roish
va traa aym freggyrt eh, dooyrt eh roosyn va mygeayrt-y-mysh lesh
lane yindys, “Agh quoi heillagh,” dooyrt eh, “dy beagh Gaelg ec
mwannal bane?”
Ta mee dy slane credjal, Dawson, dy vel ny feedyn ’syn ellan ain
foast, ayns shid as ayns shoh chammah jeh’n aegid as y çhenndeeaght,
nagh vod lhaih Goo Yee edyr ayns Baarle ny Gaelg.
Nish ga dy vel yn Ghaelg bunnys ersooyl (as roee hig ee nane jeh
ny laghyn shoh), shickyr ta shin ooilley credjal dy lhisagh dy
chooilley unnane ve ynsit dy lhaih Goo Yee ’sy ghlare shen share
toiggal t’oc jeh. Fys feer vie t’aym’s dy jinnagh adsyn t’er ve
troggit ’sy Ghaelg veih’n chlean, myr dy beagh eh, gynsagh dy lhaih
ayns Gaelg ayns kerroo yn traa ayn ynsagh ad yn Vaarle er yn oyr dy
chooilley ockle t’ad gynsagh dy lhaih, t’ad toiggal ro-laue.
Shoh yn ynrycan vondeish, choud’s ta mish abyl dy ghoaill tastey
jeh, yinnagh girree ass gynsagh ooilley adsyn nagh vel scoill oc
’syn ellan dy ve ynsit dy lhaih Goo Yee ayns çhengey ny mayrey,
yinnagh leeideil dys saualtys nyn anmeenyn.
Cha vel mee coyrlagh oo dy ghoaill tastey jeh red erbee nagh vel
mee hene er n’gholl ny hrooid as er phrowal.
Roish va mee feed blein dy eash va daa scoill Ghaelgagh aym ayns
Skeerey Yurby as keead dy lieh scoillar ayndoo—paart jeu va oeghyn
oc.
Ga, son y chooid smoo, cha row monney ynsagh oc roish shen,
ny-yeih va paart jeu oddagh lhaih yn Vaarle feer vie. Agh t’eh
yindyssagh cre’n taitnys ghow shenn as aeg ayns gynsagh dy lhaih yn
Ghaelg—as v’eh oc bunnys çhelleeragh, er yn oyr dy row ad toiggal dy
chooilley ockle v’ad gynsaghey. Hie ymmodee jeu lurg shen dys
America—cur lhieu nyn ynsagh Gaelgagh maroo ta tannaghtyn ny vud oc
gys y laa t’ayn jiu.
Va ymmodee jeusyn myrgeddin, duirree ec y thie, ghow rish er nyn
lhiabbee-vaaish, dy re yn taitnys ghow ad ayns lhaih yn Ghaelg hug
orroo dy chooilley laa dy lhaih ayrn ny ayrn ennagh jeh Goo Yee as
ren fey-yerrey leeideil ad dys Creest nyn Saualtagh, son leih
peccaghyn as credjue bioal ’syn ennym echey. Va shiartanse jeu, tra
detlee nyn anmeenyn thie dys Jee, as y lioar chasherick shen ayn,
ghow ad wheesh dy haitnys dy lhaih ayns nyn ghlare ghooie hene, ry
gheddyn ny lhie rish y lhiattee oc, tra va’n spyrryd ersooyl.
Shen-y-fa my she yn yeearree creeoil ayd dy ynsagh sleih dy lhaih
Goo Yee ayns Gaelg, glare v’ad cliaghtey toiggal foddey share na’n
Vaarle—my she er coontey dy hayrn sleih dys tushtey dy Yee trooid
Chreest, dy vel oo laccal aa-vioghey yn Ghaelg ta paartail feer
tappee—cre smoo oddym’s gra rhyt na ta mee er ghra, agh shoh:
Aigh vie dy row lhiat, markee er dty hoshiaght er coontey yn Ghoo
dy irrinys, dy veenid, as dy chairys, as dy der Jee dhyt e vannaght.
Amen.
Juan Thomase Mac y Chleree, ’Sy Thalloo Vretnagh.
Aa-vioghey yn çhenn ghlare
Ta’n çhaglym mooar shoh prowal dy vel ny smoo dy leih Gaelgagh
’sy valley shoh, na va mee smooinaghtyn. T’eh er ve rait dy row
paart dy Vanninee cliaghtey goaill nearey jeh glare yn çheer oc
hene, agh lhisagh ad ve moyrnagh jeh, ayns ynnyd goaill nearey
jeh—cre yinnagh shin gra, dy beagh ny Sostynee goaill nearey jeh
Baarle as ny Frangee jeh’n ghlare Frangagh. Shegin da ve feer
boggoil da ny deiney shoh t’er jeet choud dy raad dy gheddyn seose
yn meeiteil shoh dy vel whilleen er jeet dy eaishtagh roo, as hig ad
thie lesh gennallys, nagh vel yn laboraght oc ayns fardail, ayns
streeu dy aa-vioghey yn çhenn ghlare, çhengey ny mayrey Ellan
Vannin.