Dys Robin Briw

Dys Robin Briw, ny quoi-erbee eh hene ta shirrey cur lesh stiagh y Ghaelg reesht.

Doolish, Jecrean, yn un laa yeig jeh Mee veanagh y yeuree, 1821.

Cha s’aym’s nee Robin ny Thom ny Juan t’ort; agh dy veeit mee rish yn ennym Robin Briw ’sy phabyr, as dyn ennym elley: agh ta mee ouryssagh ny-yeih dy vel shiu myr y çhenn Legion roish nish, as dy vel shiu ymmodee; son cheayll mee jiu roie. Ta mee goaill yindys cre ta jannoo ort, solley ta! Va mee dy slane kiarail loayrt rhyt roish nish, agh duirree mee orrym tammylt, jerkal rish tooilley ommijys void. T’eh jeeaghyn nish myr dy r’ou er n’ghoaill fea; agh ta mee dooyteilagh dy bee oo ec obbyr reesht, cha leah’s yiow caa.

Cre wooishagh oo? Nee dy chur lesh Gaelg reesht er e toshiaght, as myr shen dooney magh schlei as soilshey as tushtey veih Manninee? T’ou steetagh dy liooar, raad t’ou gra nagh vel oo shirrey lhiettal y Vaarle—ec y traa cheddin dy vel oo moylley Gaelg! Vel oo sheiltyn ayns dty chree, dy re blebbinyn sleih? Verrym’s fys dhyt er, nee blebbinyn Manninee, mannagh nee! Manninagh, t’ou fakin mish, chammah rhyt’s: agh ghoin nearey moylley mee-hushtey as lhag-ynsagh da my gheiney çheerey. Shynney lhiam ad foddey ro vie dy chraidey moo myr shen, na dy chur lheid y vranlaadee ayns nyn ging, as çheu-mooie jeh shen cur shaghrynys er y çheeloghe aeg ta girree. Wooishin ad dy heet myr çheernyn elley—ynsit—as geyrit, as coamrit lesh schlei; choud’s t’ou uss, t’eh laik, son freayll ad sheese dys nyn shenn oayll, nagh loayr ad dys earishyn foddey brenneein dy ghlare agh Gaelg. Gow coyrle, lah, as bee feagh.

T’eh dooghyssagh

T’eh dooghyssagh da deiney geearree reddyn noa; cha nee edyr son dy vel ad veg share na lheid’s v’ad cliaghtit orroo, agh eer son dy vel ad noa, as dyn oyr arragh. Ta aigney dooinney myr shen er ny chummey, dy vel eh graihagh er caghlaa: shoh dooghys yn annym beayn. Ta e breeghyn cha earrooagh nagh vel mooads erbee dy hushtey ny dy schlei, fysseree erbee cha dowin as cha soilshit shen, nagh vel sthill fondagh as shegin er caghlaa ynsagh. Cha vel lheamys dy ve currit son shoh, myr foill—er yn oyr dy vel eh cummey nyn dooie, as dy vel eh myr shen pointit cour ymmydyn y vea. Agh lhisagh twoaie ve currit da’n jerrey. Caghlaa erbee ta jeh foays, shen as shen ynrycan lhisagh ve yn ard red huggey dy yeeaghyn. My t’eh jeh foays, t’eh eisht jeh scansh, as lhisagh eh ve taaghit. Mannagh vel, lhisagh eh ve jiooldit rish.

Nish red ta cur brah er nhee dy vel mie as vondeishagh, cha vod red erbee ve n’oi. Ta resoon, yn ard-vree t’ayns dooinney, gynsagh shin dy plain dy vel yeearree dy ynsagh nhee erbee mie kiarit son foays y pheiagh; as er yn oyr shen, t’eh ard-chiarail Yee ny grayse dy beagh eh eiyrit da. Ta caghlaa tushtey jeh dagh nhee kiarit dy leeideil shin dys foays. Er-y-fa shen t’eh choud shen mie, as t’eh ard-chreenaght sheelnaue, dy ooraghey lheid y mian. Son ta miandys hene goaill cummey veih’n jerrey ta jeeaghit huggey. Ta tushtey as schlei, ta resoonys as keeall jeh caghlaaghyn sorçh jeh foays ayns wheesh as dy vel ad dys vondeish.

Eer myr shen bentyn da’n ynsagh ta ry gheddyn ayns coontaghyn naightoilagh cadjin y laa, ny’n çhiaghtin ta goll shaghey. T’eh ooilley son soilshaghey shin ayns caghlaaghyn nhee; t’eh myr shen cur caa dooin jannoo’n reih shen lhisagh ve ayns pooar dagh unnane dy yannoo, jeh ny reddyn ta kiongoyrt rish ’sy theihll. Tra ta shin lhaih coontaghyn jeh reiltys, jeh caghlaaghyn taghyrt fud sheshaght chadjin, marish ny reddyn ta goaill seose aignaghyn slane reiltyssyn as pobble—t’ad ooilley son soilshaghey as son jannoo sleih ny share bentyn da annym as callin. T’ad son cur er sleih reih ny reddyn s’feeu, as shaghney lheid’s ta neu-vondeishagh. Shoh’n foays ta ayns cur magh pabyryn cour y çhiaghtin, ayndoo ta dagh nhee ta taghyrt, mie as sie, ayns coorse y theihll dy baghtal soilshit—as shoh yn vondeish ta ayns ny jirmayd newspabyr rish. Er-y-fa shen, ta lheid feeu moylley, my she shen dy vel y sleih ta dy chur magh eh er çheu foays as aigney mie da deiney; bee lheid jeh foays cadjin da’n slane theay.

Yn emshyr

S’aalin y traa ta er jeet orrin—s’mie son slaynt—as s’mie son soylley yn vea; as cre cha booisal as lhisagh sleih y ve er cur my ner yn ghrian sollys jannoo cha boggoil jeh dagh nhee heihlt lesh e ghoullyn gerjoil! Agh beggan ta’n wooise ta dy cadjin ennit as soilshit son ny toyrtyssyn bannee ta deiney dy ghoaill soylley jeu. Er dy chooilley heu yiow main y vunnys aarloo dy hrughanys as dy phlaiynt. Jir ad dy vel rour çhirmagh­­—dy vel y faiyr shymley—ny messyn ayns gaue ve cummit, son laccal y druight ta gientyn messoilys; dy vel ny cretooryn gaueagh goll neeal—as nagh vel caslys dy bee palçhey. She, shoh yn red ta marvaanee ny hooirey kinjagh shegin er—yn phalçhey.

Agh eshyn ghow shin ass brein nyn mayrey, as ta dy nyn gummal seose er dyn traa ruggyr shin, as dys nyn gione lheeah—as eer dys oor y vaaish ta dy nyn ymmyrkey; ny lomarcan echeysyn ta fys cre ta dys nyn voays. Dasyn er-y-fa shen lhisagh shin faagail dagh nhee—son eshyn yn ayr ain ooilley—shinyn e chloan, as echey share ta fys cre share dooin. As my t’eh ny cheayrtyn fakin eh mie dy reayll vondeishyn beggey voin, shegin dooin ny-yeih goaill rish dy vel ain nastee foddey erskyn nyn doilliu. Liorish e lhiettys jeh nyn mian t’eh gynsagh shin—liorish cur orrin gennaghtyn nagh vod main veg y yannoo jin hene—t’eh dy chur shin ayns cooinaghtyn dy re veihsyn ta dagh nhee; as myr shen t’eh geginagh shin dy yeeaghyn seose, as dy chur nyn marrant ynrycan er e feoiltys. My ghoys mayd ain hene y chooish ayns eer aght resoon, yiow main dy vel y seihll reillt, lurg ooilley, foddey share na oddagh shinyn reill eh, ga dy beagh ain nyn aigney. Son dy beagh eh ain, cre yinnagh shin?

Lhig da dagh eirinnagh reih emshyr er-lheh da hene. Lhig da fliaghey y chur lesh neose er e faiyr, as er e vagher foghanagh. Ta fer jeeragh son thooilley—da fer elley, echey ta giareeyn as lheeantyn, ta çhiass ny greiney ny s’vondeishee. Ec yn un oor jeh’n laa ta ooilley shoh dy ve jeant. Cre’n sorçh dy heihll veagh ain? Ta’n traagh traa-vuinn,—son eck shoh ta çhiass ny greiney mie. Ta’n ghrian as y çhiass eisht freilt cour ny magheryn shen er-lheh; er son yn arroo as ny glassyreeyn elley, ta’n fliaghey mie. Cre’n aer veagh ain­—cre ny goullyn-twoaie! Thooillaghyn ayns un ynnyd, tuittym veih’n vodjal dullyr—çhiass as sollyssid ayns ynnyd elley! Ec yn un oor, ’syn un laa, nyn shassoo er mullagh slieau, heeagh shin whilleen caghlaa bodjal, as whilleen shilley neu-chadjin as verragh nyn dappey voin.

Agh faag main y thalloo, as vermayd shilley er yn aarkey. Whilleen baatey, as ny shlee na ta ardjyn y chombaase, ta daa-yeig as feed ayns earroo. Ta dagh unnane oc shirrey goaill coorse er-lheh; as er-y-fa shen, ta feme caghlaaghyn geay dy heidey. Nagh beagh ad er y cheilley? Cre’n chragh veagh fud ny baatyn—cre’n scaalhean er ny lhongyn shiaulley dys whilleen ard er eaghtyr yn eaynagh vooar!

Keesh son kied dy varroo ushagyn

Vanninee dooie, my gheiney çheerey hene, eaisht-jee rhym, as gow-jee slane tastey jeh ny ta mee goll dy ghra—son t’eh feeu nyn imnea! Ta shiu er chlashtyn, dyn dooyt, jeh’n leigh tadyr nish mysh jannoo, bentyn da keesh son kied dy varroo ushagyn. Cre hug ayns nyn gione lheid yn ommijys cha s’aym—mannagh re dy voddagh fer ny jees ny vud oc, ta miandagh er bee blaystal as feieys, goaill ass laue dy voddagh ad jannoo gamman jin. Shickyr dy liooar ’sy traa t’er n’gholl shaghey, va lheid y roosteyrys surrt, tra haghyr da ve aigney baanrit ree ny çhiarn ennagh son freayll ooilley ny reddyn mie da hene. Agh nish ta sleih son toiggal ny share—ta fys as shickyrys oc dy vel cairys ec dagh dooinney da e chooid, as nagh b’lhoys da fer erbee çheet stiagh er e circle nagh vel eh lowal jeh, chamoo vees eh spooillit noi e yioin.

Vanninagh! Shoh yn leigh t’ad nish son jannoo noi ayd. T’eh dy reayll oo veih lhiggey shott er ushag ayns ny magheryn ayd hene, choud’s shegin dhyt cur kied da joarree joogh erbee ta fort echey geeck daa phunt ’sy vlein dy chur lesh e ghreie-baaish çheu-sthie jeh dty gharey—dy jarroo çheu-sthie jeh stundayrt jeh dty chione—as goaill y chooid ayd hene ec dty chosh, fegooish dty chied, ny geill erbee da dty vaggyrt ny dty oghsan. Vel shoh resoon, my heshee gheiney? Nee shoh cairys? Jir shiu dy vel lheid y reamys leighoil, ny dy lhisagh eh ve jeant leighoil, choud as ta bree meeyl faagit ayns Manninee? Meeyl dooyrt mee! She beishteig s’inshley na meeyl yinnagh surranse lheid yn oltooan; son oltooan hrome eh, dy ghra yn chooid sloo jeh, dy ve soit orrin myr shen ayns nyn eer magheryn, as b’lhoys lhien kionnaghey greie-baaish son ny hymmydyn lowal ain hene, fegooish hoshiaght shirrey kied er—quoi? As my haghyrys da guiy-feie, ny thunnag, ny patrag, ny eer lhon getlagh shaghey, shegin faagail eh da’n chied joarree, da’n chied vaarliagh hed harrish nyn gagliagh!

Veagh shoh naareydagh lhiggey lesh ayns çheer erbee, foddey smoo ayns çheer, ny leighyn eck ta resoonagh, as follan, as mie—ta cur slane reamys da dy chooilley unnane jannoo cre saillish rish e chooid hene. Agh cha vel y leigh noa shoh ennee foast er ve lowit jeh liorish y ree, chamoo credjym dy bee eh; as t’eh yindys vooar lhiam’s dy row eh rieau er ny chummey er çheu-sthie jeh’n ellan. Nee yn Chiare-as-Feed oddagh cur nyn laue dys lheid y leigh? Nee slane ooashley yn ellan ghoghe ass laue lheid y red?

Agh my gheiney çheerey, ny surr-jee lheid dy ve jeant riu. Fockle-jee magh nyn giarail dy gow shiu yn leigh jeh dooinney erbee ghoys er dy hooyl trooid ny magheryn eu lesh gun; as varr-a-mish diu nagh lhoys da. Ta paart er n’yannoo shoh, as tar ad choud shen creeney; son lurg shoh cha bee leshtal ec y roosteyr. Ta’n leigh ta dy reayll dooin nyn gooid hene ny s’troshey na leigh erbee dy vel er ve jeant, ny vees jeant dy bra.

Slane lhiu. Foddee dy glinn shiu voym reesht. Ta shiartanse dy reddyn elley ta foym dy screeu foast, tra vees caa aym.

Illiam Dhone.

Mee veanagh yn ouyr, yn 26oo laa, 1833

Pleadeilys 1

Pleadeilys eddyr daa Vanninagh dooie.

(Juan as Illiam meeiteil.)

Juan. — T’ou çheet.

Illiam. — Ta, t’ou uss çheet neesht.

J. — Ta moghrey fihn ayn.

I. — Ta shen ayn, agh ta traa mie rastagh harrish ain.

J. — Ta dy jarroo. Geayll oo jeh’n lhong va trait laa chaie mooie jeh Kione Yurby?

I. — Dy ve shickyr—nagh row eh ’sy phabyr?

J. — Cre’n pabyr t’ou uss goaill?

I. — Ta ghaa ny three jin goaill yn Heral eddyr shin; as shimmey oor pleasal t’eh cur orrin ceau; t’eh cur shaghey yn traa, choud’s t’eh ginsh jeh ny reddyn ta goll.

J. — Ta Juan Bouyr as mee hene goaill y Sun eddyr shin. Ta wite pleat jeant ayn er y gherrid shoh mychione y Chiare-as-Feed—wite çhengleyrys.

I. — Hoh! Ommijys lah—jus rud dy lhieeney yn duillag.

J. — Ta ny smoo na shen ayn. Vel oo toiggal ad?

I. — T’ad mie doillee lhiam ny cheayrtyn, foast strou hene dy vel mee lane vie.

J. — Insh dou cre ta’n fockle liauyr shen meanal, ‘rebrezentashyn’. T’ad gusal mennick eh, agh cha vel y cheeall my chione cre t’eh meanal.

I. — Cha s’ayd cre rebrezentashyn! T’ou dty voght glen ny-yeih, mannagh s’ayd cre rebrezentashyn. Jeeagh ’sy dicksinerry, ghooinney as yiow jeeragh eh. Vel dicksinerry ayd—foddee nagh vel—eeaseeym’s nane dhyt.

J. — Oh ta shenn unnane aym ny lhie er y latt ayns shen sthie, agh ta ny duillagyn eck faggys ooilley raipit assjee; agh yioym un ockle aynjee foast—nee un duillag shen.

I. — Cre sheeu dhyt boirey? Inshym’s mee hene dhyt, ghooinney. Rebrezentashyn­—ta shen fer shassoo ayns ynnyd fer elley. Ta’n Heral shassoo er dy lhisagh sleih jannoo leighyn dy phleasal ad hene, cha nee faagail da’n Kiare-as-Feed ad. As dy jarroo ta mish mee hene goaill toshiaght dy leaystey red beg bentyn daue. Nagh beagh eh foddey share dooin stroak ve ain ayns ny coonseilyn oc? Shen myr tadyr ayns Sostyn. Ta dagh skeerey cur stiagh dooinney ayns yn ynnyd oc: dooinney reiht lioroo hene. As nagh mie veagh eh dy voghe shin kied voish y Ree dy reih dooinney ayns y skeerey ain, fer veagh toiggal feme y skeerey, as myr shen veagh fondagh dy chiarail leighyn fondagh dooin?

J. — Cha vel mee gobbal. Nish hene t’ad taggloo jeh gobbal kied da ny heirinnee ta shirrey cur pudaaseyn ass çheer; as ta fys mie ain ooilley er dy vel shoh red feer neu-chreeney; son cre’n phrice yiow nish er yn arroo? As cre’n aght nee yn tannys y mayl? Er son feme cha bee ayn: yiow main palçhey voish Nalbin, as shen ayns traa giare, lhig da gennid ve ayn ny dyn; agh ta fys ain er un red, bee curnaght voish ny çheernyn mooie lhieeney stiagh orrin, as freayll sheese price yn arroo myr boallagh eh, myr shen nagh bee çhionse edyr faagit dooin.

I. ­— Ta’n irrin ayd. C’raad yiow sleih argid ec y traa t’ayn dy eeck ny feeaghyn bleeaney oc? Agh bee eh ny share da ny leighderyn.

J. — Wahll, wahll, cha vel shoh agh un red ny-yeih, agh shimmey red t’ayn.

I. — Shoh yn queshtan, vel eh lowal da’n Chiare-as-Feed jannoo leigh erbee fegooish consent y theay? Er-nonney lhig daue ve reiht liorish y theay, as eisht veagh dagh skeerey as çhionse echey son cairys; son oddagh ad eisht jannoo stiagh rish y dooinney mooar oc hene er dy chooilley oyr jeh egin foshlit ny feme erbee oddagh ve reaghit liorish leigh noa.

J. — Veagh shoh resoonagh, dy ghra yn chooid sloo jeh. Agh cre sheeu taggloo? Cha vowmayd nyn aigney!

I. — Kys s’ayd’s son shen? Foddee dy now.

J. ­— Beggan! Ta’n Kiare-as-Feed as sneih currit orroo, as t’ad gra dy vel ad corree, as dy vel paart jeu hene screeu ayns y Sun cha keoi as dy beagh ad dy feer baanrit.

I. ­— Cha voddym credjal shen—ta sins smoo ayndoo na dy ghoaill olk rish yn irriney, shickyr. Ta fys mie oc er nagh re noi oc hene myr deiney er-lheh ta’n chooish bentyn, agh daue myr king-leeidee yn theay, as shen-y-fa cha vel eh queshtan ta bentyn da resoon cadjin, chamoo t’eh madyr erbee dauesyn agh dys vondeish y çheer; çheu-mooie jeh shen, dy beagh ad currit ass oik mairagh veagh eh dys y vondeish oc hene, son haueagh eh cost daue cha nee beggan, goll dys Balley Chashtal myr whilleen goayr dys bwoaillee. Ec y chooid smessey veagh ad myr vadyr: as eer bentyn da nyn ooashley oddagh eh ve ny share, son oddagh ad, whilleen as ta feeu, ve reiht ass y noa. As lurg ooilley quoi s’fondagh veagh son y vissness na ad hene?

J. — Cha s’aym’s boy, agh hee main cre jir yn Heral tra hig eh. Ta mish coontey lane jeh’n Heral. Ta mee treeal goaill eh son y nah raiee. Eeasee oo dou eh, as eeasym’s y Sun dhyt’s. Bee pleat dewil goll son shiaghtinyn.

I. — Dyn dooyt cha vod ad ve feagh.

J. — T’ou uss er çheu yn Heral.

I. — Ta mee goaill rish dy vel, as cha nee fegooish resoon. Ta ooilley yn sleih son echey. Eie stiagh myr t’ou goll shaghey, as jeeaghym’s dhyt eh.

J. — Feer vie, my vees traa aym nee’m gyllagh er y raad back.

Pleadeilys 2

Pleadeilys eddyr daa Vanninagh dooie.

(Juan as Illiam meeiteil.)

Illiam. — Wahll Yuan, kys t’ou goll er bwo? Vel oo rey rish y Heral? Vel oo er lhaih ny naightyn noa bentyn da’n Chiare-as-Feed?

Juan. — Cre ny naightyn t’ou meanal? Cha vel mish er vakin nhee erbee noa ayn edyr, ga dy vel y pobble geearree dy beagh reamys oc reih yn Chiare-as-Feed. Dys shen t’eh ooilley çheet er-lhiam’s—c’red elley?

I. — Oh ta ny smoo na shen. Tar ad nish taggloo jeh jannoo accan, cha nee da’n Ree, agh da’n Chiare-as-Feed ad hene, dy yannoo leigh dy bee ad maghey shoh reiht liorish sleih ny çheerey, as cha nee lioroo hene.

J. — Ta’n irrin ayd. Yarrood mish.

I. — Ogh ghooinney, shoh eer bree as smuir y chooish. Ta mish shickyr jeh nagh vel un er hene jeh’n Chiare-as-Feed nagh jinnagh sideal lhien ’sy chooish, dy jinnagh shinyn agh jannoo nyn aghin huc hene hoshiaght, geearree ad dy yannoo leigh ad ve reiht ass y noa, er-nonney ad ve reiht liorish slane consent y çheer trooid-magh ny skeeraghyn. Son instans, fer son dagh skeerey as y chooid elley son ny baljyn-margee. Cre t’ou gra rish shen?

J. — Dy jarroo shynney lhiam’s mie yn resoon ayd; as ta mee dy jarroo credjal nagh vel wan oc nagh jinnagh nyn laue dys y leigh, as myr shen settlal y chooish ec slap.

I. — Boy veen cre’n yllagh veagh trooid yn ellan, scoltagh ad ny creggyn faggys lesh eam. Boy lah, cre’n boggey vees orrin y laa shen!

J. — Ta mish dy slane jerkal rish y laa shen, Illiam; as son yn oyr shoh. Inshym’s dhyt red foddee nagh row fys ayd’s er roie. Ta’n chooid smoo jeh’n Chiare-as-Feed er e hon. Tar ad slane kiarit, ta mish toiggal, dy yannoo soiagh jeh accan huc liorish y theay, as gialdyn feaysley.

I. — My t’eh dy feer myr shen, Yuan, cha voddagh Manninee red s’doaieagh y yannoo na çheet er nyn doshiaght, as cur y chied çhionse daue, as eisht heeagh sleih cre’n aght harragh ad er.

J. — Veagh eh foddey sloo dy hrubbyl, as çheu-mooie jeh shen, veagh eh ny s’easal y yannoo, as ooilley çheu-sthie jin hene. Veagh Manninee goll lesh y cheilley dys yn obbyr, as cha nee roostey nyn dhoin dys joarreeyn, as ginsh daue ayns Sostyn nagh voddagh shin jannoo n’egooish oc. Ayns Mannin veg veen ’sy traa t’ayn cha vel keesh orrin agh lheid as ta shin goaill soylley jeh. Ta keeshyn er ny queeylyn—wahll, ta raaidyn mie ain; ta keeshyn er ny moddee—wahll, ta droghadyn noa jeant; ta keeshyn er ny thieyn oast—as cooid lhisagh ve, son tar ad jannoo wite assee liorish miolagh shenn vlebbinyn as scollagyn litçheragh dy iu, as dy chur mow nyn saaseyn beaghee. Nish ta ooilley ny keeshyn shoh currit magh er ny raaidyn ain, as ta shin sauail liorish; son ta ny queeylyn, as ny cartyn, as ny greienyn, as ny crouyn cabbil ain ceau foddey sodjey dooin.

I. — Ta ghooinney; as lurg ooilley, she yn Kiare-as-Feed ren y leigh hug ny keeshyn shoh orrin.

J. — Dy beagh lesh shen, dy beagh ad er n’yannoo dy chooilley nhee ren ad chammah’s shen, cha row oyr son plaiynt.

I. — Wahll, wahll, hee main. Lhig daue ve reiht liorish y theay, as eisht—

J. — She, as eisht bee yn sleih cooilleenit. As my hig accan my raad’s laccal signal, verrym’s my laue huggey.

I. — Verrym neesht. Oie vie, Juan.

J. — Oie vie ayd, Illiam.

Leighderyn

Dys Çhaghter-kiaulleeaght Vannin.

Vainshter, ta mish er n’ghoaill tastey jeh’n ymmodee foays ta shiu er n’yannoo ayns yn ellan veg shoh, liorish sheidey yn cayrn eu. Gow shiuish kiarail jeh’n ‘Çhenn Phractitioner’ va screeu hiu yn çhiaghtin chaie, as ny cur shiu kied da screeu myr nane jeh ny ymmodee king eu. Tra lhaih mee ny screeunyn echey, va soar yn çhenn shynnagh cha trome gort jeh, dy row mee eginit dy yeigh my stroin. Haghyr dou keayrt dy ve ayns y Cashtal, as dennee mee yn soar cheddin ayns shen.

Ta ny leighderyn nish foddey share na v’ad roish traa Roper, ga dy vel paart oc jannoo bingys dy liooar liorish Kiaullane Balloo. Va ny briwnyn as leighderyn roish yn traa shen ooilley er yn un çheu; nish ta keint dy chairys er ny yannoo da’n theay, liorish bingys yn derrey yeh as kiaulleeaght yn jeh elley. Ta’n shenn shynnagh shen pleadeil injil dy liooar, as t’eh goaill ayns laue dy chosney cooishyn myr boallagh eh. Cha vel mee gobbal nagh vel fer ny jees jeh ny leighderyn aeg ta ceau famman, gollrish moddee veggey as eddin deiney orroo. Ta mee gra nagh vel mee gobbal nagh vel resoon dy liooar er çheu yn “Çhenn Phractitioner,” dy choyrt fo smaght ad. Ta daanys yn jouyl ayns paart oc, as ayns ny jishagyn oc rieau. Foddee dy vel peccah ny hayraghyn er eiyrtys yn chloan. Gow shiuish kiarail jeh ny screeudeyryn eu, er son foddee dy

“Geayll shiu jeh Athaliah, yn moddey-oaldey dewil, Tra stroie ee pobble Yudah, as ghow ee hene yn reill.”

Foddee eh taghyrt dy glinn shiu reesht voish Mannanan Mac Lear.

Follaghey Vannin, yn çheyoo laa yeig jeh’n sourey.

Coyrle da Manninee

Ny vud ocsyn t’eh yn currym ain dy ghoaill rish dy vel shin kianlt ayns ymmodee booise daue, son yn aigney mie as yn chummal seose oc, ta shin ayns yn pabyr shoh, ta er ny yannoo ny smoo, ayns aght er-lheh goaill stiagh nyn vud lheid as ta Manninee dooie, jeh sluight ooasle Mannanan Mac Lear. Ny whail ocsyn ta shin dy kinjagh er n’yeeaghyn, ayns yn streeu ain dy chummal seose ny privilegeyn çhymnit dooin liorish ny shenn ayraghyn ain. Shassoo shickyr ayns yn chiarail ain dy chummal seose cairyssyn ny çheer ain, as ayns rooteil seose ny mee-chairyssyn ta er choyrt ayns danjeyr çhiamble casherick yn constitution ain, liorish fir-oik goaill orroo dy reih ad hene, as goaill yn oik er mainshtyraght, ayns ynnyd ad ve reiht liorish cummaltee yn ellan, as ve currit ayns yn oik lioroosyn, dy hassoo seose er nyn son as dy yannoo cairys ayns nyn ynnyd, ta shin ec dy chooilley hraa er choyrt nyn dreisht er cummaltee yn çheer ain hene.

Ta shin er n’gholl er nyn doshiaght myr deiney caggee noi noidyn yn ellan; ta shin er neginagh ad dy ghoaill rish dy vel ny hobbraghyn oc lheid as nagh vod ve er ny hurranse liorish yn çheeloghe shoh; ta shin er cheau foshlit dorrys yn çhiamble dyn-yss, as er neginagh ad dy choyrt clashtyn da, as dy ockley magh ny haccanyn ain. Agh cha vel shin foast er ve abyl dy choyrt fo chosh dy chooilley hranlaasagh ta freayll shin voish feddyn slane reamys; cha vel shin foast er ve abyl dy choyrt mow dagh drogh chliaghtey ta er nirree seose voish traa dys traa ny mast’ain, lheid as veagh ayrn erbee jeh reeriaght Hocsyn ayns nearey roish, as lheid as nagh jinnagh eash erbee, agh ny heashyn s’dorraghey, y choyrt biallys daue.

Ta’n cooney ta’n laboragh ain er n’gheddyn voish cloan Mannanan Mac Lear, ga nagh vel ad foast er ve feer vondeishagh, feeu jeh nyn mooise share—agh ta shin ginsh dy foshlit da ny fir-çheerey ain, dy re liorish cummal magh ny lomarcan ta’n varriaght dy ve ry gheddyn. Accanyn ny shenn ayraghyn ain, as ynrickys ashoon Hocsyn ayn va ny leeideilee dy hroailt ayns yn toilshey er nyn doshiaght.

Ta’n chooish ain mie as troggit er undin shickyr, cha nee er undin neu-fondagh; she dy charraghey, cha nee dy choyrt mow, Kiare-as-Feed yn çheer ain ta shin streeu. As ta shin geearree er cummaltee Ellan Vannin dyn gaase skee ayns jannoo dy mie, son ga nagh vel eh ayns pooar cretooryn ny lomarcan dy phointeil daue hene leagh nyn laboragh, lhig daue cooinaghtyn er dy vel ny smoo ayns yn pooar ock—tar ad abyl toilçhin eh.

Dys Manninee dooie

Dys Manninee dooie, cummaltee Ellan Vannin.

Gheiney Seyrey, ayns screeuyn dys cummaltee yn ellan, er yn laa chaie, ghow mee yn reamys dy ghra focklyn giarrey mychione cairys ta eu dys yn “elective franchise”—ta shen dy ghra, privilege dy reih as dy choyrt stiagh Kiare-as-Feed ny çheerey ain. Ayns yn screeuyn cheddin hass mee magh noi as dob mee firrinys goan va loayrit liorish unnane jeh ny hard leighderyn ny mast’eu, “dy beagh yn privilege shoh mollaght as cha nee bannaght.”

Va’n resooney aym’s er ny levallal noi yn Chiare-as-Feed, fir-oik nagh vel shiuish ayns aght erbee reih ny pointeil, agh fir-oik ta reih as pointeil ad hene dy hassoo ’syn oik cheddin son ooilley laghyn nyn mea: cha vel oghsan eu dy choyrt daue ny sneih dy choyrt orroo. T’ad jannoo leighyn, ta kiangley shiuish as nyn gloan, veih sheeloghe dys sheeloghe. Va goan yn leighder wheesh as gra, dy beagh yn phooar eu ny mast’eu hene, voish traa gys traa dy reih as dy phointeil Kiare-as-Feed ny çheerey, dy hoie ass nyn lieh as er nyn goontey, son traa veagh er ny enmys, as yn phooar ve freilt dy chaghlaa ad, my yinnagh shiu my-ner nagh row ad jannoo nyn gooid share son foays ny çheerey. Va ny goan loayrit, ta mee ginsh diu, gra “dy beagh yn phooar shoh—pooar ta slane cairys eu huic—mollaght, as cha nee bannaght.”

Cha jeanym reesht gentrail ayns cooish liauyr dy phrowal neu-firrinys ny goan shoh, agh ayns aght giare dy hoiagh reue reddyn yinnagh çheet mygeayrt, dy beagh yn phooar shoh ec ny Manninee, dy reih Kiare-as-Feed ny çheerey, chammah as yn phooar dy choyrt dys lhiattee unnane erbee jeu, ec kione yn traa v’ad dy hassoo, nagh beagh shiu credjal va er yannoo e phaart son foays ny çheerey.

Lhisin hoshiaght gra, dy beagh eh cairagh dy stowal yn “elective franchise,” ny yn chairys dy votal son fir-oik yn Chiare-as-Feed, er dy chooilley ghooiney ayns dagh skeerey veagh ayns possession ayns yn chairys echey hene, as da hene bentyn thalloo, thieyn, ny intackyn feeu daeed skillin ’sy vlein; as myrgeddin er dagh cotler-thallooin veagh geeck queig puint mayl, as erskyn. Ayns ny baljyn-margee lhisagh yn chairys shoh ve ec dagh cummaltagh geeck queig puint ’sy vlein dy vayl thie, as erskyn. Yn reih shoh dy ve jeant, yn slane Kiare-as-Feed dy ve votit er nyn son, as jerrey dy ve currit er yn pholl ayns un laa; as slane pooar ve oc dy hassoo seose ayns ynnyd nyn vir-çheerey son three bleeaney dy hraa, ny sloo ny veagh ad currit ass bree, as poll noa ve oardyrit liorish Kiannoort ny çheerey.

Ta shoh myr oirr mooie, ny sketch giare, jeh’n plan lhisagh ve er ny ghoaill dy stowal ny mast’eu yn “franchise,” ny yn phooar dy reih Kiare-as-Feed ny çheerey: dy ve lhieent seose ny lurg shen; as t’eh pooar ta cairys, as slane cairys eu huggey fegooish foayr voish dooinney erbee.

Nee’m nish genmys ghaa ny three jeh ny vondeishyn yinnagh girree voish yn plan shoh dy ve currit ayns bree.

Veagh yn Chiare-as-Feed eisht ayns firrinys ny hassoo ayns ynnyd yn theay; yinnagh ad cur cleaysh gys accanyn yn sleih, as lesh daanys shassoo seose ass nyn lieh, noi tranlaasee erbee veagh er nyn vaggyrt nyn oi, as er son dagh nhee veagh ymmyrçhagh as femoil dy ve jeant er nyn son. Myr t’ad nish er nyn reih, cha vel ad jannoo yn chied unnane jeh ny reddyn shoh, as cha lhoys daue yn unnane elley y yannoo.

Currit ayns pooar liorish yn theay, yinnagh ad jeeaghyn lurg argid cadjin ny çheerey as shassoo seose ayns nyn ynnyd, as goaill kiarail dy beagh coontey firrinagh currit jeh, as dy row eh er ny vaarail son ny reddyn smoo ymmyrçh as femoil.

Veagh yn pointeil jeh trusteeghyn ny raaidyn ayns laue yn sleih; as veagh oc fo’n chiarail oc ny keeshyn troggit voue hene dy yannoo raaidyn noa, as dy chummal seose ny raaidyn cheddin. Veagh oc marish shoh yn pointeil jeh dagh fer-oik bentyn dys ny raaidyn fo ny hard reiltee, erreish da’n phointeil cheddin ve liorish skeeraghyn, liorish sheidjinyn, ny liorish committee er coontey yn slane ellan.

Veagh ec yn sleih yn chairys dy reih daue hene briwnyn beggey ny baljyn margee, as persoonyn jeh’n un oik fud yn çheer, marish dagh fer ayns oik injil trooid balley as çheer.

Cha beagh ’sy traa shen, keesh, ta goit rish dy ve ymmyrçhagh as femoil, son cummal seose boghtyn yn ellan, cur aggle as creau ayns ny heirinnee as ny cummaltee, son wheesh as dy beagh yn cheesh cheddin er ny oardrail as er ny hroggal lioroo hene dagh blein, ny keeshyn cheddin dy ve currit er y thalloo, er jagheeyn, as er mayl thieyn—yn ayrn smoo dy huittym, myr lhisagh eh, er yn sleih jeh’n verçhys smoo. Veagh yn slane argid er ny rheynn liorish offishearyn er ny phointeil liorish yn sleih; as son wheesh as dy beagh ayrn jeh’n cheesh shoh tuittym orroo hene, veagh eh yn vondeish oc dy ve cha sparalagh as ayns nyn booar ayns baarail yn argid.

Veagh keeshyn son cummal seose ny baljyn-margee er ny hroggal ’syn aght cheddin, agh veagh ad shoh ayns y clane er ny eeck liorish cummaltee yn valley.

Ta mee er screeu ny focklyn giarrey shoh hiuish ta Manninee dooie ayns çhengey ny mayrey, goaill ayns laue dy bee ny ta mee bwooishal dy hoilshaghey diu, toiggit ny share ayns yn ghlare shen.

Foddee eh ve dy jean shiu clashtyn voym keayrt ennagh elley mychione ny reddyn shoh; ayns y traa t’ayn creid shiu mee dy ve, Gheiney seyrey, Nyn sharvaant smoo imlee, Britannicus.

Gaelg

Ta mee clashtyn dy vel oo son çheet magh reesht, Robin, as t’eh cur boggey dou, boy. Shynney lhiam lhaih yn pabyr ayd, er yn oyr dy vel eh cur naightyn firrinagh, chammah’s dy vel eh jeh ymmyd ayns caghlaaghyn aght. T’eh cur ny fir-reill ayns cooinaght jeh nyn gurrym, as ny fir-oik jeh’n chiangley t’ad fo dy chooilleeney cairys. T’eh myrgeddin bentyn da foays dagh unnane.

Hig oo er ash myr y ghrian lesh goull y voghree, ga dy vel oo son tammylt er ve fo dullyr. Nee yn soilshey brishey magh ny vegganyn veih’n vodjal dorraghey, as skeaylee eh harrish sleityn as coanyn Vannin veg villish nyn gree.

Mastey ymmodee screeudeyryn dy ainjys, smooinee mee dy derrin’s hood screeuyn ayns Gaelg. Strou hene dy lhisagh Manninee soiagh jeh nyn ghlare ghooie hene, as soilshagh shen nyn soiaghey liorish ny cheayrtyn jannoo ymmyd jeh ayns screeu chammah’s pleadeil. Ta’n pabyr ayd enmyssit shen ta cur lesh fysseree da’n ellan: lhisagh eisht cowrey ennagh ve ry akin liorish dty gheiney-cheerey, dy vel ayd aigney braaragh nyn guail, as cur brah er yn aigney shen liorish y scansh t’ou dy yannoo jeh dagh nhee bentyn daue.

Ta paart jeu, ta fys aym er, ta coontey foddey smoo jeh Baarle, er yn oyr dy vel eh cur ny smoo dy hoilshey ayns ny nheeghyn ta bentyn da’n naight as da’n schlei. Agh foast cha nhimmey Manninagh nagh laik lesh çhengey ny mayrey. Ta ny Bretnee cur magh pabyryn ayns nyn ghlare ashoonagh. As s’mie veagh eh er ve da Mannin veg, nagh row rieau yn ghlare eck scughit dys corneil! T’ou toiggal mee, sheillym pene; as neem’s my phaart dy jean oo maghey shoh toiggal mee sthill ny share. Son ta lane orrym foast dy ghra—as clinnee oo voym’s reesht. ’Sy traa t’ayn, aigh mie dy row lhiat!

Raaghyn creeney jeh pobble China

Gaelg.

Ta ny raaghyn creeney shoh jeh pobble China, ta shin ec y traa shoh ayns caggey roo, jeeaghyn nagh vel ad sleih cha giare-cheeallagh as ta shin cliaghtey jeeaghyn orroo ve.

1. — Ta’n red ta shin feme, mennick freayll ayns nyn laue shen ny t’ain.

2. — Mannagh vel caslys jeh sterrym, fenee daa cheayrt jeed hene, caid arrys y chiunid shoh?

3. — Ghoghe dooinney rish lane foays ve echey hene, roish yinnagh eh beaghey ny mast’ocsyn, ta lesh cooid y veggan jeh.

4. — Cha vel fer ayns jeih thousaneyn feddyn baase voish pyshoon, as foast ta dy chooilley wan ayns aggle roish: ta ny thousaneyn feddyn baase voish laanid beaghey, neu-heeltys, as beggan lheill, as ny-yeih cha nhimmey peiagh ta ayns aggle roish ny huilk shen.

5. — Dy goghe oo ayns laue shiaulley harrish slyst ny marrey er bleddyr, cre cha imneagh as veagh oo dy endeil eh veih bred snaidey! Freill arrey er dty chree as dty ymmyrkey lesh yn imnea cheddin.

6. — Ta dyman lesh lheamys, jeh feeuid smoo na ta clagh chadjin ta dyn cron.

Ta raa creeney myrgeddin cadjin ny vud oc bentyn da ny saaseyn dy lheihys. Jir ad—dyn goaill ayns laue geebyrt ooilley ny drogh umouryn ass y chorp ec keayrt, er aggle dy bee ny umouryn mie er nyn vollaghey—er-nonney dy jean y martyr gannoonaghey. T’eh dy liooar my vees yn çhiaghtoo ny’n hoghtoo ayrn ass y jeih jeh’n nieunys vaasoil er ny chastey liorish medjin, ayns wheesh as dy jean dooghys jeh hene yn chooid elley ny vegganyn. Ta’n raa creeney shoh smoo feeu ayns reill reeriaghtyn as gurneil lughtyn-thie.

Vanninee ghooghyssagh

Vanninee ghooghyssagh, as ooilley shiuish yoarreeyn feeudagh ta cummal ayns thalloo Vannin.

“Liorish moyrn ta anvea brishey magh: agh ta creenaght maroosyn ta goaill coyrl.”

Lesh lane taitnys ta mee goaill orrym pene dy oltaghey shiu, er graih yn shee as fea ta nish ayns yn çheer ain.

Ta mee goaill boggey meriu veih grunt my chree, ayns dy vel yn boiraneys va mastey’n theay blein y touree chaie, choud shoh er gholl dy bollagh lesh yn kione my lhie; s’feer eh, “Nagh vel mooaralys ny drogh-yantee agh giare.”

My chaarjyn. Quoi va ny screbblagyn shen, ren liorish raaghyn molteyragh, shliawin, as sleetçhagh, cleayney whilleen jeh ny Manninee (paart ayns onid nyn gree, as paart trooid bolvaneys) dy chur nyn laue gys aghinyn, geearree son toyrt-mow yn Chiare-as-feed, marish ooilley ny hoardaghyn, as vondeishyn, va cha kiaralagh çhymnit dooinyn, as da nyn gloan, liorish nyn shenn-ayraghyn? Cammah my chaarjyn: ny traitooryn shen nagh goghe fea jeh’n Ard-whaiyl, er-derrey hooar ad leigh noa dy chaghlaa towshan yn argid ruy (as ta nish, as rieau er-dy-henney dy croutagh geam dy vel yn labree, as y dooinney boght, currit gys coayl liorish yn eer leigh cheddin), as nagh der veg smoo son ping Hostynagh nish, na v’ad coyrt roie son ping Vanninagh; adsyn ren liorish myngyraght, as saaseyn mee-lowal elley, jannoo cooid as cowryn jeh lhuingys-vrisht, etc.; bouyranyn ta comyssey marish drogh vraane; fir-thammag nagh vel fys quoi va nyn ayraghyn; as ad shen ennee, ren liorish saaseyn molteyragh goaill feeaghyn orroo hene, as nagh jean geeck nyn lhiastynys, ga dy vel palçhey fort ayns nyn laue; marish lheid as ta mie er doilçhin nyn gleayshyn ve pollit son nyn immeeaght-bea bleeantyn er-dy-henney; caghlaaghyn jeh ny fragymyn cheddin ta ceau fainaghyn airhey, ny prashey, cooatyn doo, bussalyn baney, as mennick markiaghey ayns fainee: ny-yeih, my yinnagh dooinney oney erbee treishteil booa ny cabbyl er fer jeu, fegooish yn argid laue, ny feanish fondagh, veagh eh bunnys shickyr jeh surranse coayl.

Cha vel mish gra nagh vel focklyn dy ynsagh-lioaragh ec paart jeu, son ta mee er chlashtyn dy vel un dooinney ny vud oc oddys, er oyryn vondeishagh da hene, caghlaa keeadyn gys thousaneyn lesh un çhyndaa jeh’n edjag-screeuee.

Ny sodjey na shoh, ta fer-ynsee bentyn gys yn Agglish er ghoaill laue maroo; gyn-oayltagh t’er chionnagh croit hallooin, as t’er-y-fa shen smooinaght dy lhisagh yn theay lessoon y ghoaill voishyn, as dy negin daue credjal, as jannoo, myr ver eh roue. Ta’n jeeoilagh shoh loayrt dy lajer, as dy lunagh, noi’n Chiare-as-feed ard-ooasle as raahoil. “T’eh daaney as creoi-wannallagh, cha vel aggle er dy loayrt olk jeh ny pooaraghyn syrjey.” Ta mee clashtyn neesht dy vel eh mennick goaill yn veshtallys, loo as gweeaghyn, brishey Dooneeyn y Çhiarn, as ceabbey ny jeirkee ta çheet raad e ynnyd-vaghee.

She ny lheid oc shoh son yn chooid smoo, ayns commeeys rish strane jeh ny joarreeyn comleayrtagh—stroialtee ta jiuleanys ’syn ellan (caghlaaghyn jeu ren dy neu-yesh çhea gys Mannin veih nyn growaltee, ec yn imbagh shen tra nagh voddagh slattyssyn y çheer oc hene goaill greme orroo ayns y çheer shoh)—hug toshiaght da ooilley yn boirey, as va dy slane kiarit dy hilgey shin bun-ry-skyn; as ta mee clashtyn fou dy vel ny dhonnanyn mee-viallagh cheddin mysh coyrt breb elley.

Nish heshey ellanee, as shiuish yoarreeyn reajagh, ooilley ry cheilley myr ta shiu, ta mee guee erriu gow-jee fockle dy choyrle veih shen Vanninagh, as shass-jee magh dy dunnal noi ny roiederyn as ny cassidee. Ny cur-jee wheesh as cooney nyn eddin da ny flaieyn fergagh ta shegin er olk; agh lhig dooin, lesh un chree as un aigney, lheid y quaaltys y chur daue, as ver yn daanys vee-hushtagh oc er slat e ghrommey dy choyrt yn kred s’jerree.

Mannagh jeanmayd er yn aght shoh, as my yiow ny cowagee vee-cheeallagh as ny co-vollaghtee nyn mian, bee eh ny smessey dooinyn as da nyn gloan na dy darragh yn chragh dy’n çheer: bee main dy bollagh astyrit ass ny fraueyn, as bee Mannin veg veen ayns poyll-sluggee dy vondiaght.

Cre dooyrt yn Fer-ynsee Bowring tra loayr eh rish yn theay ec Thie-oast Vona? Doshil eh e veeal as ren eh fockley magh er yn aght shoh: “Myr va mee çheet er y raad, cheayll mee coraa geamagh ‘sheese lesh ny Ogheryn.’ My chaarjyn, cha vel mish er jeet ayns shoh dy yannoo shen. Ta ny Ogheryn jeh scansh erskyn towse mooar da Ellan Vannin. Foddee dy vel ad er naase mergagh; ta beggan ymmyd er ve jeant jeu, as she my choyrle’s eh, shiu dy ghlenney seose ad ayns lheid yn aght as ver orroo fosley ny dorrysyn.” Choud shoh ta’n dooinney seyr shen er gheddyn e yeearree cooilleenit, ayns wheesh as dy vel dorrysyn Thie yn Chiare-as-feed nish ceauit feayn-foshlit, myr shen dy vod dy chooilley ’nane clashtyn as cur-my-ner er e hon-hene cre ta’n Whaiyl gra as jannoo er çheu-sthie.

My vees caghlaa sodjey ymmyrçhagh, lhig da ve (myr dooyrt Robert y Karragher) ayns yn chied ynnyd dy chur lesh er ash, as dy hannaght dooin, quaiylyn myr v’ec nyn ayraghyn jeh’n çhenn earish; ta shen dy ghra, lheid as v’er ny chummal ec Cashtal Rushen eddyr ny giattyn kiongoyrt rish Harry Vyron, Kiannoort Vannin, Anno Domini 1430. As reesht ayns yn vlein 1643 ec Balley ny Peeley kiongoyrt rish Jamys Eearley Gherby, raad va aigney ooilley cummaltee Vannin er ny hoiggal, liorish yn ard-fer-reill, y Choonseil, as yn Chiare-as-feed, ec jannoo ny leighyn; trooid deiney v’er ny reih liorish yn theay son yn oyr shen: as lhig da dy chooilley nhee v’er ny yannoo, cha nee er vullagh ching, ny liorish kirkinyn baanrit, agh lesh traa feeudagh, as liorish deiney fastagh, firrinagh, as creeney.

My chaarjyn, ny bee veg eu dy yannoo marish ny condaigee roonagh shen ta shleeuit er anvea. “Ny bee-jee mollit; ta drogh heshaght cur mow ellyn mie.” Lhig dooinyn er-y-fa shen ve sniemmit dy cheilley ayns arrym as ammys gys yn Ven-rein smoo graysoil ain Victoria; biallagh dauesyn t’ayns pooar foee, çheh gys coadey oardaghyn mie nyn jeerey, as bioyr gys freayll seose cairys nyn sheshaghyn cummaltee.

Cha vel aym nish dy ghra, agh, myr dooyrt Juan Jamys y Dowan, erreish da ve brisht. “Ta mee gennaghtyn dy vel mee ayns towse ennagh er chooilleeney my churrym hym pene, as gys my heer;” as shoh my phadjer gys my Er-croo, “Soilshee dt’obbyr da dty harvaantyn, as da nyn gloan dty ghloyr.”

Dec. 1845. Eubonia.

Saggyrt Brown

Huggeysyn ta cur magh yn Heral Manninagh.

Vainshtyr, ta mee er chlashtyn lesh lane trimshey jeh baase Saggyrt Brown, saggyrt yn skeerey shoh, son v’eh dooinney mie, dooinney va’n slane yeearree as yn bwooishal echey dy yannoo foays da’n sleih va currit fo’n kiarail echey myr shirveishagh, as cha nee ynrycan dauesyn, agh da dy chooilley unnane v’eh abyl jannoo mie da. S’coan my vees lheid yn saggyrt currit dooin ’syn ynnyd echey. Ta mee er chlashtyn dy row eh dooinney feer ynsit, dy row eh toiggal Hebrew, Greek, as Latin; agh er yn oyr nagh row shinyn Manninee voghtey toiggal ny glaraghyn joarree shoh—dy jarroo ta paart jin nagh vel toiggal Baarle feer vie, ny eer toiggal monney jeh—tra haink eh gys yn skeerey shoh hoshiaght, ren eh failley saggyrt Manninagh va toiggal Gaelg, dy phreaçheil dooin ’sy ghlare shen, ta shen dy ghra, çhengey ny mayrey Ellan Vannin. Honnick eh nagh row eh cairagh da dy ve ayns boayl raad nagh row ooilley yn sleih toiggal Baarle, fegooish yn sushtal ve er ny phreaçheil da’n dooinney Gaelgagh chiart cha mie as da’n dooinney Baarlagh. Myr shen ayns wheesh as nagh voddagh yn saggyrt Gaelgagh fuirraght foddey marish, ghow eh hene ayns laue dy ynsagh Gaelg, as ayns traa giare, lesh laboragh creoi oie as laa, v’eh abyl lhaih as preaçheil yn ghlare shen. Ga dy row eh hene Manninagh, cha naik eh rieau cre cha ymmyrçhagh as v’eh da saggyrt skeerey ’syn ellan shoh dy hoiggal Gaelg, derrey haink eh fud sleih Gaelgagh.

Ta ymmodee taggloo ’sy nabooys shoh, nish dy vel yn dooinney crauee shoh ersooyl dy ghoaill soylley jeh’n leagh echey ec laue yesh Yee ayns ny niaughyn, quoi yn saggyrt yiow yn skeerey shoh? Ta paart gra un red, as paart red elley; agh ta’n vunnys oc ooilley gra dy re joarree ennagh, ny fer ennagh nagh vel toiggal Gaelg, vees currit ayn, son dy vel ny fir-reiltee ain soiaghey beg jeh’n Ghaelg, as jeusyn ta taggloo as toiggal eh; myr shen dy vel ad bwooishal dy beagh yn Ghaelg as adsyn ta taggloo eh, currit ass Mannin ooilley cooidjagh, t’eh çheet wheesh ’sy raad oc. Son yn oyr shen t’ad smooinaghtyn, my ver ad saggyrtyn nagh vel toiggal Gaelg ayns ny skeeraghyn, dy bee yn sleih eginit dy haggloo Baarle. Agh veagh eh chiart cha mie daue cur saggyrt ayns dy chooilley skeerey nagh vel toiggal Baarle, as gra dy begin da dy chooilley unnane nagh vel toiggal Gaelg gynsagh eh. Nagh beagh shoh smooinit neu-resoonagh? Cha vel dooyt nagh beagh;—agh nagh vel eh chiart cha neu-resoonagh er yn laue elley?

Ta’n Manninagh boght nagh vel toiggal monney Baarle, ga dy vel eh cha beg soit jeh, laboragh chiart cha creoi dy eeck jaghee da’n Aspick as saggyrt yn skeerey echey, as yn joarree nagh vel toiggal Gaelg. Nagh negin da, eisht, lurg da gobbragh creoi ooilley yn çhiaghtin, ve feer seaghnagh da tra t’eh goll gys yn cheeill er y Doonaght, nagh vod eh clashtyn yn sushtal er ny phreaçheil dy plain ’sy ghlare shen t’eh ny share toiggal. As, reesht, tra t’eh çheet dy lhie er lhiabbee dy hingys, nagh vod yn dooinney ta eeckit er e hon jeeaghyn da yn raad oddys eh çheet dy ve aarloo son yn chaghlaa echey.

Vel shiu smooinaghtyn dy beagh ny deiney mooarey ain booiagh lheid ve jeant roosyn, as ad ve cha beg soit jeh? Ta mee sheiltyn nagh beagh. Nagh lhisagh adsyn eisht jannoo rish feallagh, myr veagh adsyn bwooishal feallagh elley dy yannoo roosyn? Tra ta shinyn sleih çheerey meeiteil cooidjagh, ta ymmodee co-loayrtys ain ny cheayrtyn, as ga nagh vel shen monney soit jeh, ny-yeih ta shin fakin as taggloo jeh’n aght lhisagh ymmodee reddyn ve jeant nagh vel goll er jannoo.

Tra va saggyrt skeerey cliaghtey geddyn baase, ny currit gys skeerey elley, va’n saggyrt s’niessey da ayns eash currit ’syn ynnyd echey: agh nish ta saggyrtyn aegey, nagh vel eddyr son lhaih ny loayrt Gaelg, currit ayns ny skeeraghyn my haghrys daue ve mooinjerys da fer erbee jeh ny fir-reiltee ain, as eisht t’ad foast geddyn paart jeh ny saggyrtyn boghtey Manninagh ta toiggal Gaelg, as ta foddey shinney na ad hene, dy chooney lhieu. Myr shen t’adsyn ta son jannoo nyn gurrym sharvaantyn dauesyn nagh vel fondagh dy yannoo shen er e hon t’ad geddyn nyn meaghey. Heillagh shiu dy jinnagh yn Chiare-as-Feed jeeaghyn stiagh ayns ny reddyn shoh, as geddyn cairys da dy chooilley unnane, boght as berçhagh.

S’coan my va Kiare-as-Feed ny Garrane er lowal jeh ny reddyn shoh. Ta whilleen joarree nish ’sy Chiare-as-Feed, nagh vel monney ec ny Manninee ta fud oc dy ghra, myr shen dy vel ny joarreeyn geddyn ooilley yn raad oc hene, er yn oyr dy vel ad ny s’creenee (t’ad smooinaghtyn) na ny Manninee voghtey.

Vel shiu smooinaghtyn dy jean ny deiney mooarey ain ginsh veg jeh ny reddyn shoh da’n Aspick noa ain? Lhisagh ad ve inshit da. Agh t’eh rait “nagh vel ny Manninee creeney dys yn laa lurg yn vargey;” ta mee jerkal eisht, nagh bee eh myr shoh nish; agh dy jean sleih yn skeerey shoh er y çhooyl jannoo accan gys yn Kiannoort ain, dy hirrey er yn Ven-rein smoo graysoil ain, dy chur saggyrt er yn skeerey shoh oddys soilshaghey yn raad dy haualtys da’n Manninagh nagh vel toiggal Baarle, chiart cha mie as dasyn ta toiggal eh.

Veign feer vooisal diu son cur shoh ayns corneil ennagh jeh’n pabyr eu yn çhiaghtin shoh çheet, my ta shiu coontey feeu jeh; as myrgeddin dy jinnagh shiu hene, ny fer ennagh elley, çhyndaa eh gys Baarle son yn pabyr yn çhiaghtin er-giyn. Foddee dy jean shiu clashtyn voym reesht ayns traa gerrid.

Ta mee tannaghtyn yn sharvaant biallagh eu, Skeerey Vraddan, Manninagh Dooie.

yn jeihoo laa jeh mee s’jerree yn vlein, un thousane hoght cheead as shey as daeed.

Ny Methodee

Gys Scrudeyr Herald Vona.

Charrey Deyr,—Myr va shiartanse jin çheet cooidjagh voish y chlass fastyr y laa chaie, hie shin stiagh ayns thie ’nane jeh ny braaraghyn dy gheddyn jough ushtey, as huitt shin er taggloo son tammylt mooar mychione anvea ny Methodeeyn. Fy yerrey hoal, ghow shin ayns laue dy phrowal ruleyn Wesley row ad cordail rish ny Scriptyryn Casherick, as dy chormal, chammah as oddagh shin, ymmyrkey-bea ny Methodeeyn rish ny ruleyn cheddin, er-çhee dy gheddyn magh cre va bun yn olk. Va fys mie dy liooar ain dy dreill ny chied Vethodeeyn ny ruleyn ayns yn aght t’ad screeut, myr ren shin hene keayrt dy row, (son cha nee olteyn aegey va veg jin,) agh va shin er n’ghoaill baght rish bleeantyn dy hraa, abbyr daeed blein ny erskyn, dy row’n ymmodee mooar er chooyl-skyrraghtyn veih’n çheshaght ain liorish cur raad da moyrn, lhiggey lesh yn eill ayns nheeghyn gyn feme, çhaglym seose berçhys er y thalloo, braar goll gys y leigh rish braar, &c. As ren nyn gooinsheanseyn hene shin y gheyrey son paart jeh ny foiljyn cheddin.

Agh erskyn ooilley, hayrn shin gys cooinaghtyn dy row shin dy mennick er nyn oltooaney liorish cloan y theihll—as cha row eddin ain dy obbal ad—dy row ny reiltee, ny fir-oik, as ny hard-gheiney ain kinjagh brishey ny saraghyn, as nagh nhimmey Wesleyan va veg share na sleih elley, mannagh row ny smessey. Nish eer my va’n oltooan shoh, ayns ayrn, er-gerrey dy laue kiart, cha voddagh shinyn jannoo rish; son, tra b’lhoys da fer erbee jin oghsan y chur da veg jeh nyn mraaraghyn, red ren shin keayrt as keayrt, as er-lheh, son goaill bolgymyn dy yough, yiarragh ad rish er y çhooyl, “C’red ta shen dhyt’s? T’ou uss as dty horçh jannoo foddey ro chreeney jiu hene. Ta’n shirveishagh ain gra, as ta shin hene toiggal, dy vel jough coyrt gennallys ’sy chree as aash gys yn aigney. Cre’n cree oddys v’ec dooinney ta fegooish bine dy yough? Ta jough as liggar cretooryn mie Yee, as dy ve goit lesh toyrt-booise lioroosyn ta credjal as toiggal yn irriney; shen-y-fa cum uss dty hengey jin, as faag void sleih ta ny share na oo-hene. Cha row Wesley agh dooinney, as ta deiney chiart cha creeney rish ’sy theihll foast.”

My veagh veg rait roo mychione saynt, ny rour imnea dy haglym cooid heihltagh, cha gredjagh ad dy row assee ayn, liorish dy row Solomon er ghra, “Ta argid gansoor dy chooilley nhee.” Inshagh ad dooin neesht, dy row Abram, ayr ny credjuee, “feer verçhagh ayns maase, ayns argid, as ayns airh.” My yiarragh shin roo dyn ad dy hreishteil ayns berçhys neu-hickyr, agh ayns y Jee bio, chassagh ad nyn ghib orrin, as cha neaishtagh ad rooin. S’firrinagh t’eh, “Tra ta’n berçhagh loayrt ta dy chooilley ghooinney ny host: as jeeagh cre erbee t’eh dy ghra, t’ad dy voylley eh gys ny bodjallyn: agh my ta’n boght fosley e veeal t’ad gra, Quoi eh shoh?” Va shin er chlashtyn neesht dy re shoh myr va paart jeh ny localyn share v’ain dellit roo, ny cheayrtyn ec ny meeteilyn raiee.

Wahll, lurg dooin v’er ghoaill hooin hene ny reddyn shoh, marish red ny ghaa elley, haink gys nyn gooinaghtyn, chammah as ny coontaghyn va shin er chlashtyn as er laik er dagh çheu jeh’n chooish, as lurg dooin v’er hyndaa ad harrish as harrish dy kiaralagh ayns nyn aignaghyn, choard shin ooilley myr lesh un chree ayns y vriwnys ain, va shen, dy row mwane yn anvea shoh ta nish ny vud ain, er ny yientyn ayns Lunnin, ec y traa va shirveishee yn Agglish ain hoshiaght dy brynnagh er nyn slaa seose lesh yn fockle “Reverent,” hug leshtalyn daue son cummey ad hene gys cliaghtaghyn mooaralagh berçhee yn ard-valley, as feallagh elley veagh veih traa gy traa fakin ad, goaill huc hene ayns towse smoo ny sloo jeh ny cliaghtaghyn staydoilagh cheddin, as cummal magh ad gys y sleih raad v’ad troailt, myr gra roo, “Vraaraghyn, eiyr-jee orrinyn—myr ta shinyn eu son sampleyr;” as by-chyndagh rish shoh dy row earrooyn mooarey jeh ny Methodeeyn er nynsagh drogh oashyn, as ny vegganyn er n’gholl geiyrt er fardail gyn ymmyd, bunnys gyn-yss daue hene.

Ny-yeih, ga dy row ny reddyn shoh oyr dy hou-aigney dooin, foast v’eh yn credjue onneragh ain, dy beagh eh red feer aggairagh da fer erbee ghoghe er dy charraghey ny brishaghyn lesh lheid ny saaseyn as veagh gaueagh dy yannoo ny smessey jeu, as nagh row saase nyn gour agh, ayns y spyrryd meen dy ghunnallys crauee, nyn gheayltyn ooilley y choyrt dy cheilley ’syn obbyr, as lesh un chree as aigney shassoo er dy negin da ruleyn shenn Yuan Wesley ve er nyn gooilleeney liorin maghey shoh, cha nee ayns ayrn agh “ayns y clane;” as quoi erbee eh hene, lhig eh ve ard ny injil, boght ny berçhagh, ynsit ny neu-ynsit, “nee jannoo cliaghtey jeh brishey veg jeu, lhig da ve inshit dauesyn t’er nyn arrey harrish yn annym shen—as raaue v’er ny chur da mychione shaghrynys e raaidyn. Eisht mannagh gow eh arrys gyn ayrn sodjey ve echey ny mast’ ain.”

Dooyrt shin ooilley dy re shoh va’n ynrycan red yinnagh jannoo, as dy re nish hene va’n traa er e hon. Dy firrinagh-focklagh, va shin coontey dy beagh eh yn vlebbinys smoo ’sy theihll dooin dy yerkal rish monney erbee dy vieys beayn ny mast’ain, choud’s hannagh shin jeh nyn yioin ayns commee marish ny lheid as nagh vel s’coan veg oc agh shliawnid skeetagh, marish giootyn dooghyssagh yn kione as y gob, as ta lhiggey orroo dy vel ad cha spyrrydoil shen derrey heillagh fer dy jinnagh ad nyn mioys y chur sheese son ny braaraghyn; ec y traa cheddin cha jean un mac dooinney jeu eh hene y obbal jeh lhongey dy vee blaystal ny gless dy stoo, as e chrosh y hroggal er graih ny braaraghyn annoon, my sailloo tuittym as çherraghtyn runt mygeayrt-y-mysh!

As ren shin nyn aignaghyn dy slane y yannoo seose dy choyrlaghey nyn sheshaghyn Creestee, ad dy yannoo ny oddagh ad ayns cooney lesh ny Methodeeyn Sostynagh, dy scughey ny kip-snapperal ass raad y pobble, as shen dy bieau, roish vees tooilley jeeill jeant ’sy çhioltane.

Er-jerrey, ayns wheesh as dy row yn irree-magh as yn imraa dy irree-magh cheayll shin jeh ny Methodeeyn voish çheu elley jeh’n ushtey brishey nyn greeaghyn, as lhieeney ny sooillyn ain lesh jeir oie as laa, hionn ny braaraghyn dy creoi orrym’s mee dy yannoo yn bit shoh dy screeu, as dou dy ghra dy beagh shin feer wooiagh eh ’ve currit ayns y Herald; myr va shin dy imlee treishteil my veagh yn choyrle giare as aashagh t’ayn er ny ghoaill cha onneragh as t’eh chebbit, nagh voddey derrey yioghe shin slane livrey.

Ta reyggyryn dy gheiney sheelt, cairal, as crauee, foast çheu-sthie chammah as çheu-mooie jeh’n Chonference, nagh jean ad hene y ymmyrkey myr çhiarnyn harrish eiraght Yee, as nagh vel jannoo jee jeh nyn molg, ny gooashlaghey yn jalloo airhey—deiney meen as creeney, fegooish neu-chormid as fegooish craueeaght-oalsey, nee streeu dy yannoo dy chooilley nhee dy feeudagh as cordail rish yn oardagh. Agh lurg ooilley, c’red nee sleih my haghrys da tranlaase laue yn eaghtyr y gheddyn jeu? Cammah, my vees eh eer myrshen, (red s’lioar my vees,) nagh vod sleih kiarail y ghoaill jeh’n sporran shickyr? As varramayd, mannagh vel shin mollit glen, dy der shen lesh dy-chooilley nhee gys kiartys lane-vie tappee, as cha bee yn “Dooinney Baarlagh” ain arragh jeeaghit er liorin myr “Fer ny faillee.”

Foddee dy bee foill er ny gheddyn son nagh vel y chooish ain er ny chur hiu ayns Baarle, agh ta shen red nagh voddym’s dy jesh y yannoo. Cha ghow mee rieau orrym dy screeu red erbee dy ve fakinit liorish sooillyn y theay, er-lhimmey jeh mysh lieh-dussan dy charvalyn ayns Gaelg, as ta traa liauyr er-dy-henney. Der shiu shoh ayns y phabyr? Mannagh der, ta shin choud shen aarloo: agh ta treisht ainyn ayndiuish nagh jean shiu beg y hoiaghey jin as nyn gooish, ny jeh çhengey ny mayrey Ellan Vannin.

Slane lhiu, &c., Juan as e heshaghyn. Mannin, Meanagh y Touree, 1850.

Yn lhaih Gaelgagh ayns Purt ny Hinshey

Dy row eh feer wooiagh dy row cummaltee Phurt ny Hinshey er ghoaill toshiaght yn chied eallagh dy hoiaghey seose çhengey ny mayrey oc hene. Ren eh prowal mygeddin veih Goo Yee chammah yn Shenn Chonaant as yn Conaant Noa dy row Goo Yee ayns yn ansh v’eh currit dooin cha aalin as cha gloyroil ayns y ghlare ain nagh row red erbee harragh harrish. Phrow eh myrgeddin liorish screeudeyryn lheid as Adam Clarke as feallagh elley marish va toiggal ny chied ghlaraghyn dy row yn aalid eck mooar as nagh lhisagh tribe ve caillit ayns Israel. Va dooinney yn stoyl-drommey myrgeddin coyrlaghey yn aegid dyn goaill nearey rish yn ghlare oc hene, as geddyn foill daue er yn oyr tra yinnagh fer fenaght nhee erbee jeu ayns Gailk, dy re ansoor Baarlagh yinnagh eh geddyn, goaill nearey rish yn ghlare oc hene.

Ren eh myrgeddin lhaih screeunyn screeut liorish Juan Thomase Mac y Chleree, Swansea. V’ad screeut ayns çhengey ny mayrey. V’ad lane dy chreenaght as jeh aalid vooar. Ta shin booisal da’n saggyrt er e hon. Ren dooinney yn stoyl-drommey çhyndaa ad dys Baarle, as ad y lhaih ayns clashtyn yn phobble. Va soiagh mooar jeant jeu.

Va’n pobble voish dagh ard jeh’n çheer er nyn jaglym cooidjagh as va laa ayns Purt ny Hinshey nagh bee dy leah er ny yarrood. Ta faggys yn balley ooilley er ny aa-vioghey, goaill wheesh dy haitnys ’sy çhenn ghlare. Ta veg agh sheean trooid ooilley ny straidyn goaill boggey as goltaghey y cheilley lesh ny goan, “Shoh Ollick yennal as blein vie noa as slaynt dys y Stoyl-drommey.” Ta’n Bayllee hene er ghoaill lane taitnys ayns cur er e hoshiaght eh wheesh as t’eh abyl. Ta soiagh mooar jeant jeh trooid y valley. Cha vodmayd rour onner y choyrt da paart dy vraane va ayns shen. Ren ad cur magh yn çhenn ghlare lesh taitnys.

My chaarjyn as gheiney çheerey

My chaarjyn as gheiney çheerey, cha row mee rieau er yerkal dy akin lheid yn çhaglym mooar as t’ayns shoh yn oie noght, er jeet dy cheilley dy chlashtyn arraneyn as co-loayrtys Gaelgagh, as myrgeddin Goo Yee er ny lhaih ayns çhengey ny mayrey Ellan Vannin. T’eh boggoil dy akin lheid y shilley. T’eh prowal dy vel ny Manninee booiagh clashtyn glare nyn shenn-ayraghyn: va’n traa, as cha vel eh foddey er dy henney, ta shen, çheu-sthie jeh three feed blein, tra va feer veg dy Vaarle loayrit ayns yn ellan shoh, çheu-mooie jeh ny baljyn-margee, as va’n Goo er ny phreaçheil ayns Gaelg ayns ny kialteenyn skeerey ghaa ny three dy Ghooneeyn ’sy vee.

Roish va ny scriptyryn er ny chaghlaa gys Gaelg, va ny saggyrtyn lhaih shirveish ny killagh veih’n Vaarle ayns Gaelg, myr v’ad jannoo yn çhirveish. Tra va ny scriptyryn hoshiaght çhyndaait gys Gaelg, va ayrn y pheesh currit da dagh saggyrt dy yannoo, as tra va’n obbyr oc jeant, v’ad printit ayns three ayrnyn. Va’n Shenn Chonaant ayns daa ayrn as yn Conaant Noa er hene, as tra haink yn ayrn s’jerree va printit gys Aspick Hildesley, ghow eh lheid yn boggey jeh, ga nagh row eh hene toiggal eh, dy dooyrt eh, “Hiarn, nish t’ou cur kied da dty harvaant paartail ayns shee cordail rish dty Ghoo, son ta my hooillyn er vakin dty haualtys.” (Luke 2nd chap., 29th verse). Va shoh Jesarn; daa laa lurg shen, v’eh bwoaillt lesh palsy myr shen nagh loayr eh arragh, as shiaghtin lurg shen, phaart eh.

T’eh red feer yindyssagh nagh vel yn Ghaelg gollrish yn Vaarle, son fer erbee ta toiggal as loayrt yn Ghaelg dy mie, t’eh toiggal dy chooilley ockle jeh. As eer ny scriptyryn t’ad ayns ymmodee boaylyn cur bun ny toiggal er y Vaarle. Cha vel feme ocsyn ta clashtyn eh er lioar fockleyr ny dictionary ve lioroo dy gheddyn meanal ymmodee jeh ny focklyn ta loayrit.

Er laa ny Kingeesh, va’n gioot dy hengaghyn currit da ny hostyllyn, chied phreaçhooryn e ghoo, dy voddagh ad fockley magh ny naightyn mie dy haualtys dauesyn ooilley v’ec Jerusalem ec yn traa shen, son va sleih ec Jerusalem ec yn traa shen veih dy chooilley ayrn. Haink aggle yindyssagh orroo ooilley tra cheayll ad ny hostyllyn loayrt dy chooilley ghooinney ayns glare e ghooie hene. Harragh ad shoh thie gys yn çheer oc hene, as ginsh da nyn gheiney çheerey ny reddyn yindyssagh v’ad er chlashtyn, myr shen va ny naightyn mie dy haualtys er ny skeayley. (Jannoo ny Hostyllyn 2nd c. 1st v. &c., 1st Corinthianee 14th c., 1st-16th v.) Kyndagh rish ny ymmodee joarreeyn ta çheet dys Mannin cooinaghtyn jeh, nagh jig eh ooilley cooidjagh sheese.

V’eh cliaghtey ve grait ayns Mannin, tra va fer erbee goll gys Purt ny Balley ny Hinshey dy chummal, “T’eh cur seose yn seihll, as goll gys Purt ny Hinshey,” agh cha vel eh myr shen nish, son ta deiney Purt ny Hinshey soiaghey sampleyr roin veagh eh mie dooin geiyrt er, ta shen, dy reayll seose yn ghlare ain hene, glare nyn shenn ayraghyn. Ta ny Bretnee freayll seose yn ghlare oc hene, ayns aght yindyssagh, myr shen dy vel ad clashtyn yn Goo er ny phreaçheil dy chooilley Ghoonaght, ny feer vennick, as shegin daue geddyn aspickyn ta toiggal as loayrt ayns yn ghlare oc hene.

Cha vel monney ayns yn ellan shoh nagh vel toiggal Baarle, ga nagh vel ad taggloo eh feer vie, agh bare lhieu shoh clashtyn yn Goo er ny phreaçheil ayns Gaelg na ayns Baarle, son t’ad toiggal dy chooilley ockle jeh. Ta paart ’sy skeerey aym pene share lhieu mee dy haggloo roo as dy phrayal maroo ayns Gaelg na ayns Baarle. Bee eh mie my oddys mayd aa-vioghey yn çhenn ghlare. T’eh smooinit dy vel daa cheead glare ny ny smoo ’sy theihll, myr shen dy vel adsyn ta currit magh dy phreaçheil yn sushtal da ny hashoonee quaagh gynsagh glare yn sleih huc t’ad goll, as çhyndaa ny scriptyryn ayns yn ghlare shen, dy vod ad clashtyn as lhaih yn Goo ’sy ghlare oc hene. Va shirveish Ghaelgagh cliaghtey ve freilt ayns yn çhenn cheeill ’sy valley shoh, as veagh eh lane sleih dy chooilley cheayrt v’eh foshlit son yn çhirveish shoh. Ta mee clashtyn dy vel shirveish Ghaelgagh freilt foast ayns cabbal Wesley ’sy valley shoh.

Tra hie Saggyrt Brown gys skeerey Braddan, ga dy row eh er roie dy mie ayns eash, ec yn traa shen dynsee eh Gaelg, as ayns traa gerrid v’eh abyl lhaih as preaçheil ayns çhengey ny mayrey Ellan Vannin. As myr sodjey v’eh goll er, ny smoo dy haitnys v’eh goaill ayn, as ny smoo dy aalid v’eh fakin ayn. Ga dy row eh toiggal Hebrew, Greek, as Latin, va’n Ghaelg jeh ny smoo dy ymmyd dauesyn v’eh preaçheil daue son v’ad toiggal eh. Cha jean eh mie dou goaill seose veg smoo jeh traa yn meeiteil, son ta sheshaght vooar çheet geiyrt orrym dy lhaih as dy ghoaill arraneyn as dy yannoo kiaulleeaght.

Screeuyn veih Juan Thomase Mac y Chleree

T’eh jannoo lane taitnys da my chree (ga bunnys three cheead meeilley jeh) dy chlashtyn dy vel Manninee fey-yerrey, ga yn laa lurg y vargey, doostey ass nyn merriuid haveenagh dy hauail çhengey ny mayrey veih ve ooilley cooidjagh oanluckit ’syn oaie.

Ga dy vel ee roie dy tappee gour y vullee, gollrish ny banglaneyn elley jeh’n çhenn ghlare ghooie va keayrt dy row gurneil yn trass ayrn jeh’n Rank, ny-yeih cha vel eh yindys erbee dy vel ad ooilley goll sheese y lhiargagh agh er-lheh yn Ghaelg Vanninagh son ta cha beg dy chummaltee ’syn ellan.

Ta Jee er choyrt wheesh dy cheeall da dooinney nish dy vel eh gimman ny greienyn-aileagh, t’eh jannoo eer er famman ny geayee, as ta wheesh dy schlei currit da, dy vel eh er n’yannoo mollagyn-aeragh dy chur lhieu seose eh dys ny bodjallyn. Ta siyn-shiaullee echey myrgeddin dy gholl veih çheer dy heer eer noi sooill ny geayee, tidaghyn ny marrey, as gaalyn yn aer. Eer er grunt y cheayin vooar hene, ta saase ec dooinney dy chur çhyrrys veih un ayrn jeh’n seihll dys ayrn elley lesh bieauid yn tendreil.

Shen-y-fa ta sleih ny cruinney mestit fud-y-cheilley wheesh shen smoo na v’ad rieau roie, dy re yn ghlare s’cadjin ta ’sy theihll vees y ghlare smoo ymmyd vees jeant jee. She shoh yn oyr, son y chooid smoo, dy vel yn Ghaelg Vanninagh ain er gholl kione my lhie cha tappee. Ta Mannin nish jeant myr dy beagh ee ayrn jeh Sostyn, raad ta’n Vaarle glare chadjin y theay.

Ayns Sostyn er-y-fa shen cha vel yn Ghaelg dys ymmyd erbee. Myr shoh ta’n Vaarle goaill yn reiltys as yn reiltys vees eck. Ta’n oyr feer vaghtal. Ta dellal Vannin currit lesh çheu-sthie jeih queig ny shey dy ooryn dys margaghyn Hostyn, as dy ghellal ayndoo shen, she Baarle, as Baarle ynrycan, shegin ve oc.

Ta sleih aegey Vannin myrgeddin, chammah as y çhenndeeaght, troailt veih boayl dy voayl er feai ny cruinney: paart dys yn aill, paart dys keird­, as paart elley goll shiaulley foddey jeh dy haglym cooid as couryn gour y laa fliaghee. Son y chooid smoo, she Baarle t’ad loayrt, as ayns Baarle t’ad dellal.

Fakin shoh ro-laue eisht ta sleih coontey beg jeh’n ghlare ghooie oc hene; ec y traa cheddin, oddagh Gaelg ve oc chammah as y Vaarle, fegooish yn derrey yeh çheet ayns raad y jeh elley. T’eh yn fardalys smoo ’sy theihll dy chredjal dy jinnagh tushtey jeh taggloo as lhaih yn Ghaelg dy bragh çheet ’sy raad oc ayns gynsagh yn Vaarle. Cha daink shoh rieau my raad’s ayns gynsagh yn Vaarle. Ec jeih bleeaney dy eash va mee abyl dy loayrt dy floaoil ayns Gaelg rish cotleryn my yishag nagh row Baarle erbee oc, as roish va mee feed blein dy eash, va ymmodee lioaryn beggey Baarlagh çhyndaait aym dys Gaelg as er nyn gloughey son ymmyd y theay. Nish lesh ooilley’n obbyr shoh ayns Gaelg, cha row eh rieau ayns my raad, edyr ayns loayrt ny lhaih yn Vaarle.

Agh ta ard-reiltee Ellan Vannin noi’n Ghaelg. Ta shirveishee yn Ghoo jeh dy chooilley chredjue noi eck; ta briwnyn as leighderyn noi eck. As ta’n aegid troggit seose nish ny s’mee-hushtee jeh çhengey ny mayrey na va maase y vagheragh cliaghtey ve.

Ayns traa Aspick Wilson as Aspick Vark, cha voddagh dooinney aeg erbee geddyn stiagh ayns oik y taggyrtys fegooish Gaelg vie ve echey. Tra va Kiare-as-Feed ny Garrane reill roish nish, she Gaelg ooilley v’oc—as ayns traa yn Vriw Cain as yn Vriw Crellin cha b’lhoys da turneyr erbee çheet kiongoyrt roo nagh voddagh arganey ayns Gaelg.

Ta cooinaghtyn aym pene, ayns laghyn my aegid, dy re ayns Gaelg va shin ooilley loayrt rish nyn gabbil as nyn ollagh. Eer ny moddee hene mannagh loayragh shin roo ayns Gaelg cha jinnagh ad cloh dooin­, agh jeeaghyn mygeayrt-y-moo, goaill yn yindys smoo ’sy theihll c’red va shin laccal ad dy yannoo dooin. Cha row ny moddee voghtey hene toiggal Baarle, son she Gaelg ooilley v’oc, as cha row ad goaill nearey jee noadyr.

Cha nhimmey blein er dy henney neayr’s verr mee er shenn ghooinney ’sy raad vooar, geiyrt roish lieh-ghussan dy vooaghyn bluight voish y vagher raad v’ad er ve gyndyr, dy chur stiagh ad ’sy thie ollee.

Va injeig veg choon combaasal yn vwaane; cha leah’s hooar ny booaghyn stiagh ayns shen, lesh nyn muilg lane, hie ad dy ghleck ry cheilley choud’s va’n shenn ghooinney fosley yn dorrys dy gheddyn stiagh ad. Cha leah’s haink eh magh, ghow eh ny vud oc ayns farg-eulys bunnys brishey ny hasnaghyn ayndoo lesh y vad v’echey ny laue, gyllagh ny henmyn oc ayns Gaelg, my v’ad broo y cheilley lesh nyn eairkyn, as gra:

“Ghonnag” ny “Veeataig dyn nearey myr t’ou, gow stiagh dys dty eiystyr, as yiow fea.

“Vriggin! Mannagh der oo seose ayns traa brishym ny craueyn aynyd—y red vrein myr t’ou. Stiagh lhiat ta mee gra rhyt!

“Ghooag ghaaney, der oo seose, der oo!” As cheau eh yn vad urree, woaill eh ee er ny heairkyn as huitt ee sheese er ny glioonyn eck. Heill mee shickyr dy liooar dy row ny heairkyn eck brisht. Fey-yerrey liorish gyllagh as geealley hooar eh ad ooilley stiagh er nyn eiystyr as va fea er.

“My henn ghooinney,” dooyrt mee rish, “ta ny booaghyn ayd’s er ve ynsit dy mie ’sy Ghaelg.”

“Gaelg voght orroo,” dooyrt eh. “Tra ta nyn muilg lane as ad goll stiagh, ta’n gleck as y reaid t’oc dy liooar dy vrasnaghey Job hene, dy beagh eh ny vud oc—agh ta mish er chur er ny craueyn ocsyn jeesternee dy mie as lhig daue shen y ghoaill son shibber daue.”

Myr shoh, Ghawson, t’ou cur-my-ner dy row eer maase y vagheragh, ayns ny shenn traaghyn roish nish, toiggal yn Ghaelg ny share na ta’n chooid smoo dy leih nish.

“Lhig jee goll roee,” jir ad, “cre sheeu ee dooin nish? Cha vodmayd dellal aynjee ayns Sostyn ny s’coan boayl erbee elley. Cha vel ee er-y-fa shen dys veg yn ymmyd da’n ellan nish—lhig jee goll roee raad saillee.”

Agh ta mysh thousane dy Vanninee ayns ayrn jeh America, enmyssit Cleveland, nagh niarragh shoh, “Lhig jee goll roee raad saillee.” She Gaelg t’oc ooilley ec meeiteilyn y cheilley ayns nyn ghellal dagh laa, ayns soilshaghey Goo Yee da’n phobble, as bunnys dy chooilley nhee elley, ec y traa cheddin nagh vel sleih erbee mygeayrt-y-moo ta Baarle veg share oc.

Va jees jeu keayrt ec my hie’s bleeantyn dy mie er dy henney. Va fer ruggit ayns America, ga jeh ayr as moir Vanninagh—v’eh ynsit son leighder. Va’n fer elley mac shayrey dou hene, hie roish ’syn aegid echey dys America, as tra daag eh yn ellan, cha row eh toiggal veg agh Baarle. Hug ad yindys orrym pene dy chlashtyn yn Ghaelg vie v’oc—as cha row eh jannoo hyntyr erbee da’n Vaarle v’oc. Va’n daa ghlare oc ayns ynnyd unnane. Ta un red elley ayn hoilsheeym dhyt, Yuan Ghawson, as verrym jerrey er my choontey.

Mysh three bleeaney as feed er dy henney, hie mee laa dy row dy akin y Cholloo marish shenn ainjyssagh haink dy yeeaghyn mee veih Lunnin. Tra rosh shin dys mullagh yn Howe va boayl ayns shen va keayrt ennagh dy row raad va ny creggyn er nyn scoltey as raipit veih my cheilley ayns aght feer yindyssagh ec craa vooar hallooin. Ta’n boayl enmyssit ny Scauryn.

Va shiartanse dy yuillyn aegey ayns shen mysh jeih ny dussan dy vleeantyn dy eash, gastyrt freoagh son aile. Vrie mee jeh’n er smoo jeu ayns Baarle c’raad va ny Scauryn. Yeeagh ad ooilley orrym as yiargee ad seose ’syn oaie—agh cha dooar mee un ockle dy ansoor. Vrie mee reesht jeh’n yuilley smoo jeu ayns Baarle kyndagh rish y joarree va marym, row ad er choayl nyn jengey ’sy freoagh. Cha row mee veg s’creeney na va mee roie: doshil ny guillyn nyn meeal gollrish shenn scarrag er y dooan—as heillagh fer dy datt nyn sooillyn ’sy vollag oc lesh yindys.

Smooinee mee çhelleeragh er y Ghaelg, as vrie mee jeu kys nagh dug ad ansoor dou tra loayr mee roo ayns Baarle? Cha leah’s cheayll ad yn Ghaelg, heillagh peiagh dy row spyrryd noa sheidit stiagh ayndoo er çheu-sthie son v’ad lheimyragh, goaill kesmad, as cor-lheimyragh, streeu ry cheilley, quoi yioghe hoshiaght dy yeeaghyn yn boayl dooin. Fey-yerrey, roish daag shin ad, vrie mee jeu row thie scoill ’syn naboonys oc dy ynsagh yn Vaarle. Oh va, dooyrt ad, “agh cha vel traa ain goll huggey. Ta un yuilley beg ayns shid ta goll, as ta Baarle echey agh ta Gaelg share echey,” dooyrt eh.

Tra va mee goll roym dy aagail ad, yeeagh yn fer shinney jeu feer yennal seose ayns my eddin as lesh sooill feer vitçhooragh vrie eh jeem kys nagh loayr mee roo hoshiaght ooilley ayns Gaelg. Agh roish va traa aym freggyrt eh, dooyrt eh roosyn va mygeayrt-y-mysh lesh lane yindys, “Agh quoi heillagh,” dooyrt eh, “dy beagh Gaelg ec mwannal bane?”

Ta mee dy slane credjal, Dawson, dy vel ny feedyn ’syn ellan ain foast, ayns shid as ayns shoh chammah jeh’n aegid as y çhenndeeaght, nagh vod lhaih Goo Yee edyr ayns Baarle ny Gaelg.

Nish ga dy vel yn Ghaelg bunnys ersooyl (as roee hig ee nane jeh ny laghyn shoh), shickyr ta shin ooilley credjal dy lhisagh dy chooilley unnane ve ynsit dy lhaih Goo Yee ’sy ghlare shen share toiggal t’oc jeh. Fys feer vie t’aym’s dy jinnagh adsyn t’er ve troggit ’sy Ghaelg veih’n chlean, myr dy beagh eh, gynsagh dy lhaih ayns Gaelg ayns kerroo yn traa ayn ynsagh ad yn Vaarle er yn oyr dy chooilley ockle t’ad gynsagh dy lhaih, t’ad toiggal ro-laue.

Shoh yn ynrycan vondeish, choud’s ta mish abyl dy ghoaill tastey jeh, yinnagh girree ass gynsagh ooilley adsyn nagh vel scoill oc ’syn ellan dy ve ynsit dy lhaih Goo Yee ayns çhengey ny mayrey, yinnagh leeideil dys saualtys nyn anmeenyn.

Cha vel mee coyrlagh oo dy ghoaill tastey jeh red erbee nagh vel mee hene er n’gholl ny hrooid as er phrowal.

Roish va mee feed blein dy eash va daa scoill Ghaelgagh aym ayns Skeerey Yurby as keead dy lieh scoillar ayndoo—paart jeu va oeghyn oc.

Ga, son y chooid smoo, cha row monney ynsagh oc roish shen, ny-yeih va paart jeu oddagh lhaih yn Vaarle feer vie. Agh t’eh yindyssagh cre’n taitnys ghow shenn as aeg ayns gynsagh dy lhaih yn Ghaelg—as v’eh oc bunnys çhelleeragh, er yn oyr dy row ad toiggal dy chooilley ockle v’ad gynsaghey. Hie ymmodee jeu lurg shen dys America—cur lhieu nyn ynsagh Gaelgagh maroo ta tannaghtyn ny vud oc gys y laa t’ayn jiu.

Va ymmodee jeusyn myrgeddin, duirree ec y thie, ghow rish er nyn lhiabbee-vaaish, dy re yn taitnys ghow ad ayns lhaih yn Ghaelg hug orroo dy chooilley laa dy lhaih ayrn ny ayrn ennagh jeh Goo Yee as ren fey-yerrey leeideil ad dys Creest nyn Saualtagh, son leih peccaghyn as credjue bioal ’syn ennym echey. Va shiartanse jeu, tra detlee nyn anmeenyn thie dys Jee, as y lioar chasherick shen ayn, ghow ad wheesh dy haitnys dy lhaih ayns nyn ghlare ghooie hene, ry gheddyn ny lhie rish y lhiattee oc, tra va’n spyrryd ersooyl.

Shen-y-fa my she yn yeearree creeoil ayd dy ynsagh sleih dy lhaih Goo Yee ayns Gaelg, glare v’ad cliaghtey toiggal foddey share na’n Vaarle—my she er coontey dy hayrn sleih dys tushtey dy Yee trooid Chreest, dy vel oo laccal aa-vioghey yn Ghaelg ta paartail feer tappee—cre smoo oddym’s gra rhyt na ta mee er ghra, agh shoh:

Aigh vie dy row lhiat, markee er dty hoshiaght er coontey yn Ghoo dy irrinys, dy veenid, as dy chairys, as dy der Jee dhyt e vannaght. Amen.

Juan Thomase Mac y Chleree, ’Sy Thalloo Vretnagh.

Aa-vioghey yn çhenn ghlare

Ta’n çhaglym mooar shoh prowal dy vel ny smoo dy leih Gaelgagh ’sy valley shoh, na va mee smooinaghtyn. T’eh er ve rait dy row paart dy Vanninee cliaghtey goaill nearey jeh glare yn çheer oc hene, agh lhisagh ad ve moyrnagh jeh, ayns ynnyd goaill nearey jeh—cre yinnagh shin gra, dy beagh ny Sostynee goaill nearey jeh Baarle as ny Frangee jeh’n ghlare Frangagh. Shegin da ve feer boggoil da ny deiney shoh t’er jeet choud dy raad dy gheddyn seose yn meeiteil shoh dy vel whilleen er jeet dy eaishtagh roo, as hig ad thie lesh gennallys, nagh vel yn laboraght oc ayns fardail, ayns streeu dy aa-vioghey yn çhenn ghlare, çhengey ny mayrey Ellan Vannin.